37- KİTÂBU'L-İCÂRE. 2
1- Bâb; İcâre Hakkındadır 2
2- Karârît Üzerine Koyun Güdülmesi Babı 2
3- Zaruret Sırasında Yâhud İslâm Ehli Bulunmadığı Zaman Müşriklerin Ücretle Irgatlığa Tutulması Ve Peygamber (S) Hayber Yahûdîleri'yle Arazîde Çalışma Akdi Yaptı Babı 3
4- Bâb: Bir Kimse Üç Gün Sonra Yâhud Bir Ay Sonra Yâhud Bir Sene Sonra Kendisine Bir İş Yapması İçin Bir İnsanı Ücretle Tutsa, Bu Caiz Olur. 3
5- Gazvede Ücretli Babı 3
6- Bâb: Bir Ücretli Tutan, Hizmet Müddetini Beyân Edip De Yapacağı İşi Beyân Etmeyen Kimse(Nin Bu Hizmet Akdi Sahîh Olur Mu, Olmaz Mı)? 3
7- Bâb: Bir Kimse Yıkılmak İsteyen Bir Duvarı Doğrl Îtmak Üzere Bir Ücretli Tuttuğunda Bu Caiz Olur 3
8- Gündüzün (Evvelinden) Yarısına Kadar Ücret Akdi Babı 4
9- İkindi Namazına Kadar Ücret Akdi Yapmak Babı 4
10- Ücretlinin Ücretim Men' Edenin Günâhı Babı 4
11- İkindide Gecece Kadar Ücret Akdi Yapmak Babı 5
12- Bir Ücretliyi Irgat Tutar Ve İş Akabinde İsçi Kendi Ücretini Terkeder Ve O Ücreti Muste'cîr Çalıştırır Da Onu Artırırsa Yahud Bir Kimse Başkasının Maunda (İzinsiz Olarak) Çalışma Yapar Da O Malı Artırırsa (Bu Artırılan Mallar Kime Âid Olur') Babı 5
13- Sırtı Üzerinde Yük Taşıması İçin Kendini Başkasına Kiraya Veren, Sonra Da Ondan Kazandığını Sadaka Yapan Kimse Ve Hammâl Ücreti Babı 6
14- Simsarlık Ücreti Babı 6
15- Bâb: Müslüman Bir Kimse Harb Arazîsinde Kendini (Bir İş Yapmak Üzere) Müşrik Bir Kimseye Kiraya Verir Mi?. 6
16- Arar Kabilelerinden Bir Taifeye Fâtihatıtl-Kitâb İle Duâ Edip Hastalıktan Sığındırma Karşılığında Verilen Ücret(İn Hükmü) Babı 7
17- Kölenin Ödeyeceği Vergi İle Kadın Kölelerin Vergilerini İyi Gözetleme Babı 8
18- Kan Alma Tedâvîsi Yapanın Ücreti Babı 8
19- Kölenin Efendilerine. Onun Vergisini Hafifletmelerini Söyleyen Kimse Bârı 8
20- Zina Edici Kadının Ve Dişi Kölelerin Kazancı Babı 8
21- Damizlik Erkek Hayvana Dişiyi Dölletme Ücreti Babı 9
22- Bâb: Bir Kimse Bir Yeri Ücretle Tuttuğu Zaman Îcâreye Veren Ve İcâre Tutandan Biri Öldüğünde (Bu Akdîn Feshedilip Edilmeyeceği)?. 9
Rahman ve Rahîm olan Allah'ın ismiyle
37- KİTÂBU'L-İCÂRE (İcâre Kitabı)
1- Bâb; İcâre Hakkındadır [1]
İyi kişinin ücretle adam tutması ve Yüce Allah'ın şu kavli:
"Çünkü ücretle tuttuklarının en hayırlısı şübhesiz o kuvvetli emin kimsedir" (ei-Kasas: 26) [2].
Hazîneci de emindir. Ve ücretle iş yapmak isteyeni kullanmak istemeyen imamlar [3]
1-.......Ebû Mûsâ el-Eş'ârî (R) şöyle demiştir: Peygamber (S):
"Kendisine emredilen vazifeyi gönlü hoş ve temiz olarak yerine getiren emin kasadar kimse, sadaka veren iki kişiden biridir" buyurdu [4].
2-.......Ebû Mûsâ (R) şöyle demiştir: Ben beraberimde Eş'ârîler'den iki kişi olduğu hâlde, Peygamber'in yanına vardım. (Bu kişiler Peygamber'den iş istediler.) Bunun akabinde ben (sıkılarak):
— Bunların iş ve me'mûrluk isteyeceklerini ben bilmiyordum, dedim.
— "iş dileyen kimseyi biz işimiz üzerine kullanmayız" buyurdu [5]
2- Karârît Üzerine [6] Koyun Güdülmesi Babı
3-.......Ebû Hureyre(R)'den: Peygamber (S):
— "Allah, koyun güdenden başka hiçbir peygamber göndermedi" buyurdu.
Bunun üzerine sahâbîleri:
— Sen de mi (koyun güttün)? diye sordular.
Peygamber:
— "Evet, ben de Mekke ahâlîsi için karârît üzerine koyun güderdim" buyurdu [7].
3- Zaruret Sırasında Yâhud İslâm Ehli Bulunmadığı Zaman Müşriklerin Ücretle Irgatlığa Tutulması Ve Peygamber (S) Hayber Yahûdîleri'yle Arazîde Çalışma Akdi Yaptı Babı
4-.......Âişe (R) şöyle dedi: Ve Peygamber ile Ebû Bekr, Dîl oğullari'ndan sonra Abd ibn Adiyy oğullarından yol kılavuzluğunda maharetli (Abdullah ibn Uraykıt adında) bir kimseyi ücretle tuttular. -ez-Zuhrî: "el-Hırrît", yol kılavuzluğunda maharetli demektir, dedi.- Bu adam el-Âsî ibn Vâil ailesi içinde yemîn ederek elini kana batırmıştı [8]. O hâlen Kureyş kâfirlerinin dîni üzere idi. Fakat Peygamber ile Ebû Bekr onun doğruluğuna emniyet ve i'timâd ettiler de develerini ona teslim ettiler ve üç gece sonra develeriyle beraber Sevr mağarasında buluşmak üzere vaadleşip muahede yaptılar. Bu kılavuz kişi, Peygamber ile Ebû Bekr'in develeriyle üçüncü gecenin sabahında Sevr'e, onların yanına geldi. Peygamber ve Ebû Bekr, beraberlerinde Âmir ibn Fuhayre ve kılavuz Abdullah ibn Uraykıt olduğu hâlde yola koyulup gittiler. Delîl, Dîl kabilesine mensûbdur. Delîl onları alıp götürdü; gittikleri yol sahil yoludur [9].
4- Bâb: Bir Kimse Üç Gün Sonra Yâhud Bir Ay Sonra Yâhud Bir Sene Sonra Kendisine Bir İş Yapması İçin Bir İnsanı Ücretle Tutsa, Bu Caiz Olur.
Ve o müddet geldiği zaman ücretle tutan ve tutulan, yapmış oldukları şartları üzerinde olurlar.
5-.......Peygamber'in zevcesi Âişe (R) şöyle dedi:... Ve Rasûlullah ile Ebû Bekr, Dîl oğullan'ndan maharetli bir kılavuz kişiyi ücretle tuttular. O kişi Kureyş kâfirlerinin dîni üzere idi. Kendi binek develerini ona teslîm ettiler ve onunla üç gece sonra sabah vaktinde Sevr mağarasında develeriyle birlikte buluşma anlaşması yaptılar [10].
5- Gazvede Ücretli Babı
6-.......Ya'lâ ibn Umeyye (R) şöyle dedi: Ben Peygamber'in beraberinde zorluk ordusunda -Tebük seferinde- gazveye çıktım. Bu gazve nefsimde amellerimin en güvenli ve en sağlamından olmuştur. Benim ücretli bir hizmetçim vardı. Bu hizmetçi yolda birisi ile dö-ğüştü. İki kavgacıdan biri öbürünün parmağını ısırdı. Hizmetçi elini, ısıran kişinin ağzından hızla çekti de, ısıranın ön dişini söktü; o (ısıran ve bu suretle dişi düşen kişi) da Peygamber'e gelip şikâyet etti. Peygamber dişin diyetini düşürdü ve: "Bu adam elini senin ağzın içinde bırakır mı ki, sen erkek devenin yan dişleriyle sert yem yediği gibi, onun elini çatır çatır yiyesin?" buyurdu.
tbn Cureyc dedi ki: Bana Abdullah ibn Ebî Muleyke, dedesinden bu sıfatın (yâhud kıssanın) benzerini tahdîs etti: Bir adam diğerinin elini ısırdı, o da elini çekmesiyle ısıranın dişini düşürdü. Ebû Bekr de o dişi heder kıldı [11].
6- Bâb: Bir Ücretli Tutan, Hizmet Müddetini Beyân Edip De Yapacağı İşi Beyân Etmeyen Kimse(Nin Bu Hizmet Akdi Sahîh Olur Mu, Olmaz Mı)? [12]
Çünkü Yüce Allah'ın şu kavli vardır.: "(O zât Musa'ya) dedi ki: Bu iki kızımdan birini, sen bana sekiz yıl ecîrlik etmek üzere sana nikahlamak istiyorum. Eğer on yıla tamamlarsan, o da kendinden. (Bununla beraber) sana zorluk çektirmeyi arzu etmem. u İnşâattan beni sâlihlerden bulacaksın. (Mûsâ) dedi: O seninle benim aramdadır. Bu iki müddetten hangisini 3 Ödersem, demek ki bana karşı bir husûmet yok. Allah da şu dediğimizin üstünde bir vekîl" (ci-Kasas: 26-27) [13]. "Ye'curu fulânen", "Ona ücret veriyor" demektir. Arablar'ın ölü sebebiyle ta'zîyede "Aceke*llâhu( = Allah sana ecrini verir)" sözleri de bu ma'nâdandir [14].
7- Bâb: Bir Kimse Yıkılmak İsteyen Bir Duvarı Doğrl Îtmak Üzere Bir Ücretli Tuttuğunda Bu Caiz Olur
7-.......Saîd ibn Cubeyr şöyle dedi: İbn Abbâs bana şöyle dedi:' Bana Ubeyy ibn Ka'b tahdîs edip şöyle dedi: Rasûlullah (S) şöyle bu-! yurdu: "Yine gittiler. Nihayet bir memleket halkına vardılar ki, ora ahâlîsinden yemek istedikleri hâlde kendilerini müsâfir etmekten çekinmişlerdi. Derken yıkılmak isteyen bir duvar buldular. O (yânî Hızır), bunu derhâl doğrultuverdi. (Mûsâ) dedi ki: Dikseydin elbet buna karşı bir ücret alırdın" (ei-Kehf: 77).
Saîd ibn Cubeyr: Hızır eliyle duvara şöyle işaret etti ve ellerini duvarın üzerine yükseltti de onu doğrultuverdi, dedi.
Saîd'den bu hadîsi almış olan diğer râvî Ya'lâ ibnu Müslim: Ben Saîd'in, Hızır elini duvara meshetti de onu doğrulttu dediğini zannettim, demiştir.
"Eğer dikseydin elbet buna karşı bir ücret alırdın ". Saîd: "Yiyeceğimiz bir ücret alırdın", dedi [15].
8- Gündüzün (Evvelinden) Yarısına Kadar Ücret Akdi Babı
8-.......Abdullah ibn Umer(R)'den: Peygamber (S) şöyle buyurdu:
"Sizin meseliniz ve Tevrât-İncîl kitâbiarının sahihleri olan milletlerin meseli, birçok ücretlileri ırgat tutan kimsenin meseli gibidir. Bu ırgat tutucu:
— Kuşluk vaktinden gündüzün yansına kadar bir kırat ücrete karşılık bana kim iş yapar? diye i'lân etti.
Akabinde bu ücretle Yahudiler çalıştı. Sonra ücretle ırgat tutucu kimse:
— Gündüzün yarısından ikindi namazına kadar birer kîrât ücretle kimler benim için iş yapar? dedi.
Bu sefer de birer kîrât ücretle Hnstiyanlar çalıştı. Bundan sonra o müste'cîr tekrar:
— İkindiden güneşin batmasına kadar ikişer kîrât ücretle kim benim için iş yapar? dedi.
İşte bu iki kat ecre nail olanlar sizlersiniz. Yahûdî ve Hnstiyanlar buna öfkelendiler de:
— Bizim eksikliğimiz nedir ki, çalışmamız daha çok, atıyyemiz az oldu? dediler.
Allah:
— Sizin hakkınızdan birşey eksilttim mi? der. Onlar da:
— Hayır, diye cevâb verirler. Bunun üzerine Allah:
— Bu benim fadl ve keremimdir, ben onu dileyeceğim kimselere veririm, buyurur" [16].
9- İkindi Namazına Kadar Ücret Akdi Yapmak Babı
9-.......Umer ibnu'l-Hattâb'ın oğlu Abdullah(R)'tan: Rasûlullah (S) şöyle buyurmuştur:
"Siz müslümânların meseli ile Yahûdîler'in ve Hnstiyanlar'in meseli ancak birçok işçilerle iş akdi yapan şu kimsenin meseli gibidir:
O kimse:
— Gündüzün yansına kadar birer kîrât birer kîrât ücrete çalışacaklar kimlerdir? dedi.
Akabinde birer kîrât birer kîrât ücrete karşılık Yahudiler çalıştı. Sonra birer kîrât birer kîrât ücrete karşılık Hnstiyanlar çalıştı. Sonra ikindi namazından güneşin batma vakitlerine kadar ikişer kîrât ikişer kîrât ücrete karşılık çalışanlar sizlersiniz. Yahûdîler ve Hnstiyanlar bundan öfkelendiler de:
— Çalışma yönünden bizler daha çoğuz, mükâfat yönünden ise daha azız, dediler.
Yüce Allah:
— Sizin hakkınızdan birşey eksilttim mi? buyurdu. Onlar:
— Hayır, dediler. Bunun üzerine Allah:
— İşte bu, benim fadlımdır, ben onu dileyeceğim kimselere veririm, buyurdu [17].
10- Ücretlinin Ücretim Men' Edenin Günâhı Babı
10-.......EbûHureyre(R)'den: Peygamber (S) şöyle dedi: "Yüce Allah şöyle buyurdu: Üç (sınıf insan) vardır ki, kıyamet gününde ben bunların hasmıyımdır: aBana ismimle ahid verip de, sonra ahdini bozan kimse; b- Hürr bir insanı köle diye satıp da onun parasını yiyen kimse;c- Bir işçiyi ücretle ırgat tutar ve ona işi tam yaptırıp da ücretini ona vermeyen kimse" [18].
11- İkindide Gecece Kadar Ücret Akdi Yapmak Babı
11-....... Ebû Mûsât(R)'dan: Peygamber (S) &öyle buyurdu:
"Müslümanlarla Yahudiler ve Hrıstiy anlar'in meseli (yânı Allah'a ve peygamberlerine karşı bunların durumlarının benzeri) şu adamla işçilerinin meseli gibidir:
Adam bir topluluğu, geceye kadar kendisine iş işlemeleri şartı üzere belli bir ücretle ırgat tuttu. Fakat bunlar günün yarısına kadar o kimse için çalıştılar da:
— Senin bize vermeyi şart kıldığın ücrete bizim ihtiyâcımız yoktur. İşlediğimiz iş bâtıldır, dediler.
Müste'cîr bunlara:
— Çalışmalarınızı boşa gidermeyin, işinizin geri kalanını tamamlayın da ücretinizi tastamam alın, dedi.
Onlar çalışmaktan çekinip, işi terkettiler. Müste'cîr de onlardan sonra başkalarını (Ebû Zerr ve Ebu'l-Vakt'ten başkalarının rivayetinde: İki ücretli topluluğu) ücretle ırgat tuttu ve bunlara:
— Şu gününüzün geri kalan zamanını siz tamamlayın da şunlara şart kıldığım ücrete sizler hakk kazanın, dedi.
Bu defa bunlar çalışmaya koyuldular. Nihayet ikindi namazı vakti olunca, bunlar da:
— Şimdiye kadar işlediğimiz iş bâtıldır (bir ücrete tâbi' değildir). Bu iş senin olsun ve bu hususta bize vermeyi şart ettiğin ücret de senin olsun, dediler (çalışmadılar).
Müste'cîr bunlara da:
— (Öyle yapmayın) işinizin geri kalanını tamamlayın(d& ücretinizi alın). Gündüzden geri kalan ancak az bir şeydir, dedi.
Fakat onlar çalışmayı kabul etmediler. Müste'cîr bunların günlerinin kalanım tamamlamak ve kendisi için çalışmak üzere bir topluluk daha ırgat tuttu. Bunlar güneş batıncaya kadar evvelkilerin günlerinin kalanında çalıştılar ve evvelki iki kaafile işçinin ikisinin ücretlerini tamam aldılar. İşte bu, müslümânlann ve bu nurdan kabul ettikleri şeyin meselidir" [19].
12- Bir Ücretliyi Irgat Tutar Ve İş Akabinde İsçi Kendi Ücretini Terkeder Ve O Ücreti Muste'cîr Çalıştırır Da Onu Artırırsa Yahud Bir Kimse Başkasının Maunda (İzinsiz Olarak) Çalışma Yapar Da O Malı Artırırsa (Bu Artırılan Mallar Kime Âid Olur') Babı [20]
12-.......Zuhrî şöyle dedi: Bana Abdullah'ın oğlu Salim tahdîs etti ki, (babası) Abdullah ibn Umer (R) şöyle demiştir: Ben Rasûlul-lah(S)'tan işittim, şöyle diyordu:
"Sizden evvelki milletlerden üç kişilik bir cemâat sefere gittiler, nihayet gecelemek için dağda bir mağaraya sığındılar. Mağaraya girdiklerinde dağdan bir kaya parçası aşağıya düştü ve bunların üzerine mağarayı kapadı. Bunlar kendi kendilerine: Şu muhakkak ki sizleri bu kayadan, amellerinizin iyisi ile Allah 'a dua etmenizden başka hiç-birşey kurtarmaz, dediler. Bunun üzerine onlardan biri şu duayı söyledi:
— Yâ Allah! Benim yaşlı ihtiyar babamla anam vardı. Ben (her gün) bunların akşam sütünü içirmeden evvel aileme ve hizmetçilerime süt içirmezdim. Günlerden bir gün birşey aramaktaki çalışmam beni uzaklaştırmışîı da ebeveynim uyuyuncaya kadar dönüp gelememiştim. Bu ihtiyarların akşam sütünü sağıp geldiğimde, ikisini de uyuyor buldum. Bunlara sütlerini içirmeden evvel aileme ve hizmetçime süt vermeyi çirkin gördüm. İki elimde süt bardağı olduğu hâlde, bunların uyanmalarını bekleyerek tâ şafak parlayıncaya kadar dikilip durdum. O zaman uyandılar ve sütlerini içtiler.
Yâ Allah, eğer ben ebeveynime karşı bu saygımı senin rızânı istemek için yapmış isem, içinde bunaldığımız şu kaya beliyyesini bizden aç!
Bu duâ akabinde kaya biraz açıldı, fakat çıkmaya muktedir olamadılar".
Peygamber (S) buyurdu ki:
"Bu defa da bir başkası:
— Yâ Allah! Benim amucamın bir kızı vardı. O bana insanların en sevimlisi idi. Ben ondan emelime nail olmak istedim, fakat o benden sakındı. Nihayet ona yıllardan bir kıtlık yılı erişti. Amucamın kızı bana geldi, (ihtiyâcını söyledi). Ben de ona, benimle kendisi arasındaki engelleri boşaltması şartıyle yüzyirmi dinar verdim. O, va'-dini yaptı. Nihayet ben onun ismeti üzerine çıkmağa kaadir olduğum
zaman, o bana: (Yaratıcı kudretin bu bekârlık) mührünü senin, nikâh hakkıyîe olmak müstesna, hiçbir sebebte açmanı halâ! etmem, dedi. Artık ben de onun üzerine düşme günâhından çekindim de, insanların bana en sevimlisi olan o kızın yanından ayrıldım. Ve ona verdiğim altınları da bıraktım.
Yâ Allah! Eğer ben bu günâhtan yalnız senin rızâ ve sevgini kazanmak için çekindiysem, içinde kapandığımız şu kayadan bizi kurtar! diye duâ etti.
Kaya (biraz daha) açıldı, fakat bunlar yine oradan çıkmaya muktedir olamadılar."
Peygamber (S) devamla dedi ki:
"Üçüncü yolcu da:
— Yâ Allah! Ben bir kerre bir takım işçileri ücretle ırgat tuttum. İçlerinden bir işçi müstesna olmak üzere, bunların ücretlerini verdim. Fakat o bir işçi, ücretini bırakıp gitti. Ben onun ücretini ticâretle artırdım. Nihayet bunun bu ücretinden bir hayli mallar çoğaldı, servet meydana geldi. Bir zaman sonra bu işçi bana geldi, ve: Ey Allah'ın kulu, ücretimi bana öde, dedi. Ben de ona: Şu gördüğün deve, sığır, koyun (ve bunlara bakan) köle nev'inin hepsi senin o ücretinden meydana gelmiş bir servettir, dedim. Bu işçi: Ey Allah 'in kulu, benimle alay etme, dedi. Ben de ona: Ben seninle alay etmiyorum (bu, hakikattir; malını al, götür), dedim. O da bunların hepsini aldı ve sürüp götürdü. Bunlardan hiçbirşey bırakmadı.
Yâ Allah, ben bu hayır ve doğruluğumu senin rızân ve sevgini istemek için yaptıysam, şu kaya parçasıyle bunaldığımız şu darlıktan bizi kurtar! diye duâ etti. tamamen açıldı. Bunlar da mağaradan çıkıp gittiler" [21].
13- Sırtı Üzerinde Yük Taşıması İçin Kendini Başkasına Kiraya Veren, Sonra Da Ondan Kazandığını Sadaka Yapan Kimse Ve Hammâl Ücreti Babı
13-....... Ebû Mes'ûd el-Ensârî (R) şöyle dedi: Rasulullah (S) bize sadaka vermekie emrettiği zaman, (sadaka vermeye gücü olmayan) herhangi birimiz çarşıya gider de arkasında (ücretle) yük taşır ve iki avuç (hurma) kazanırdı (ve bu kazancından sadaka verirdi). -Bu gün ise- bunlardan bâzılarının muhakkak yüz bini vardır. (Ebû Mes'ûd'un râvîsi tabiî) Ebû Vâil: Bu son sözü ile Ebû Mes'ûd'un ancak kendisini kasdettiğini sanıyorum, demiştir [22].
14- Simsarlık Ücreti Babı [23]
İbn Şîrîn, Atâ ibn Ebî Rebâh, İbrâhîm en-Nahaî ve el-Hasen, simsarlık ücretinde bir be's görmediler. İbn Abbâs: Bu elbiseyi sat, şu ve şu fiat üzerine fazla olan senindir demekte be's yoktur, demiştir. İbn Şîrîn de: Bunu şu fiata sat, kârdan olan şey senindir; yâhud: Benimle senin arandadır, dediği zaman bunda be's yoktur, dedi [24]. Peygamber (S): "Müslümanlar şartlan yanındadırlar" buyurdu [25].
14-....... İbn Abbâs (R) şöyle dedi: Rasûlullah (S) satıcı kaafilelerinin (pazar hâricinde) karşılanmasını nehyetti. Şehirlinin bedevî hesabına satmasını da nehyetti. (Râvî Tâvûs dedi ki:) Ey Abbâs oğlu "Hiçbir şehirli, bedevî hesabına onun malını satamaz" sözünün ma'-nâsı nedir? dedim. İbn Abbâs: Şehirli, bedevî için simsar olmaz, dedi [26].
15- Bâb: Müslüman Bir Kimse Harb Arazîsinde Kendini (Bir İş Yapmak Üzere) Müşrik Bir Kimseye Kiraya Verir Mi?
15-....... Habbâb ibnu'l-Erett (R) tahdîs edip şöyle dedi: Ben (Câhiliyet'te) küınççı idim. Ben Âs ibn Vâil için bir iş yapmıştım. Bundan dolayı onun yanında benim alacağım toplandı. Ben ona geldim ve kendisinden alacağımı istedim. O:
— Hayır vallahi sen Muhammed'e küfretmedikçe, sana borcumu Ödemem, dedi.
Ben de:
— Dikkat et, Allah'a yemîn ediyorum ki, sen ölüp de sonra tekrar diriltilinceye kadar ben Muhammed'e küfretmem! dedim.
Bu defa o:
— Ben ölecek, sonra da diriltilecek miyim? dedi.
Ben de:
— Evet, dedim. Buna karşılık o:
— Şu muhakkak ki, orada benim için mal ve çocuk olacaktır.
Ben de borcumu sana öderim, dedi.
Bunun üzerine Yüce Allah şu âyeti indirdi:
(Şu) âyetlerimizi inkâr eden ve 'Bana elbette mal ve evlâd verilecektir'' diyen adamı gördün mü?" (Meryem: 77)[27].
16- Arar Kabilelerinden Bir Taifeye Fâtihatıtl-Kitâb İle Duâ Edip Hastalıktan Sığındırma Karşılığında Verilen Ücret(İn Hükmü) Babı [28]
Ve Ibn Abbâs; Peygamber(S) "Karşılığında ücret aldığınız işlerin en haklı olanı Allah'ın Kitabı'dır" buyurdu, dedi [29] eş-Şa'bî de: Muallim Kur'ân öğretmek için ücret,şart kılmaz, ancak şartsız ve mukaavelesiz olarak kendisine birşey verilirse, onu kabul eder, demiştir [30]. Hakem ibn Uteybe: Muallim ücretini kerîh gören hiçbir kimse işitmedim, demiştir [31]. el-Hasen de on dirhem muallim ücreti vermiştir [32].
Ibn Şîrîn de (şartsız olduğu zaman) mjtl bölücü ..... ücretinde bir be's görmemiştir. Yine İbn Şîrîn, es-b Suht, hüküm elde etmek yolunda verilen rüşvettir? , denilirdi. Ve mal takdîr ve tahmin etmeye karşılık, kendilerine ücret verilirdi, demiştir [33].
16-.......Ebû Saîd el-Hudrî (R) şöyle dedi: Peygamber'in sahâbîlerinden bir askeri birlik, görevli oldukları bir sefere gitti. Bunlar Arab kabilelerinden bir kabîle üzerine indiler ve onlardan kendilerini konuklamalarını istediler. Fakat o kabîle bunları konuk etmekten çekindiler. Bu sırada bu kabilenin seyyidi (bir akreb tarafından) sokuldu. Bütün kabîle halkı harekete geçip onun için her çâreye koştular. Fakat ona hiçbirşey şifâ ve fayda vermedi. Kabîle halkından bâzısı:
— Yakınımıza inen şu kaafile halkına gitseniz, belki bunların yanında çâre olacak birşey bulunabilir, dedi.
Bunun üzerine kabîle halkından bir grup bunlara geldiler ve:
— Ey cemâat, seyyidimiz sokuldu. Onun için her çâreye Jcoştuk, hirbirşey ona fayda vermiyor. Sizden birinizin yanında herhangi birşey (bir çâre) var mı? dediler.
Kaafileden birisi:
— Evet (ben varım), Allah'a yemîn ederim ki, ben muhakkak duâ eder, sığınırdım. Fakat yine yemîn ederim ki, biz sizden konuk
lanmamızı istemiştik de siz bizleri konuklamadınız. Artık şimdi ben de size bizim için bir ücret ta'yîn etmedikçe, hastalıktan sığındırma duası yapıcı değilim, dedi.
O kabîle halkı sahâbîlerle bir sürü koyun üzerine sulh yaptılar. O zât sokulmuş olan seyyide gitti. Elhamdu lilîâhi RabbVl-âlemîn (Sû-resi'ni sonuna kadar) okuyor ve o sokulan kimse üzerine nefes ediyordu. Akabinde seyyid sanki bukağıdan çözülmüşçesine sür'atle yürüyerek gitti ve kendisinde hiçbir illet kalmadı. O sahâbî dedi ki: Kabîle halkı üzerinde anlaştıkları ücreti ödediler. Seriyyeden bâzısı:
— Bu koyunları taksim ediniz, dediler. Fakat duâ eden sahâbî:
— Hayır, Peygamber'e gidip, bu olup biteni kendisine söylememize ve bize ne emredeceğine bakmamıza kadar bu koyunları taksim etmeyiniz, dedi.
Sonra Rasûlullah'ın huzuruna geldiler ve kendisine bunu zikrettiler.
Rasûlullah (S) o sahâbîye hitaben:
— "Fâtiha'nın sığındırıcı te'sîrli bir duâ olduğunu sana öğreten nedir?" dedi.
Sonra o müfreze ferdlerine hitaben de:
— "İsabet ettiniz. Şimdi taksim ediniz ve beraberinizde benim için de bir hisse ayırınız" buyurdu da Rasûlullah (S) gülümsedi [34].
Ebû Abdillah el-Buhârî şöyle dedi: Şu'be dedi ki: Bize Ebû Bişr tahdîs edip şöyle dedi: Ben Ebu'I-Mütevekkil'den bu geçen hadîsi işittim [35]
17- Kölenin Ödeyeceği Vergi İle Kadın Kölelerin Vergilerini İyi Gözetleme Babı
17-.......Enes ibn Mâlik şöyle dedi: Ebû Taybe, Peygamber(S)'e kan alma tedâvîsi yaptı. Peygamber de ona bir sâ' (yânî 1040 dirhem) yâhud iki sâ' hurma verilmesini emretti. Bundan başka Ebû Taybe'-nin efendileri ile konuştu da onun kazancından yâhud vergisinden hafifletti [36]
18- Kan Alma Tedâvîsi Yapanın Ücreti Babı
18-..... İbn Abbâs (R): Peygamber (S) kendisinden kan aldırdı da, kan alma tedâvîsi yapan haccâma ücretini verdi, dedi.
19-.......İbn Abbâs (R): Peygamber (S) kendinden kan aldırdı da kan alma tedâvîsi yapana ücretini verdi; eğer Peygamber (kan alıcı ücretinde) bir kerahet bilseydi, (\ınu ona vermezdi, dedi.
20- ..... Amr ibn Âmir şöyle dedi: Ben Enes'ten işittim, şöyle diyordu: Peygamber (S) kendisinden kan aldırırdı ve hiçbir kimseye zulmeder değildi (yânî hiçbir çalışanın ücretini eksik vermezdi) [37].
19- Kölenin Efendilerine. Onun Vergisini Hafifletmelerini Söyleyen Kimse Bârı
21-.......Enes ibn Mâlik (R) şöyle dedi: Peygamber (S) kan alma tedavisi yapan bir genç köleyi çağırdı. O da Peygamber'den kan aldı. Peygamber ona bir sâ' yâhud iki sâ' yâhud da bir müdd veya iki müdd (hurma) verilmesini emretti ve o köle hakkında sâhibleriyle konuştu da, onun sahihlerine vermekte olduğu vergisinden hafifletildi [38]
20- Zina Edici Kadının Ve Dişi Kölelerin Kazancı Babı
İbrâhîm en-Nahaî, ölü ardından sayha ile ağlayıcı kadının ve şarkıcı kadının ücretini kerîh görmüştür[39]
Yüce Allah'ın kavli şudur:
"Dünyâ hayâtının geçici metâ'ını kazanacaksınız diye a cariyelerinizi, eğer onlar iffetli olmak isterlerse siz fuhşa
mecbur etmeyin. Kim onları (buna) mecbur ederse, şübhesiz ki Allah o cariyelere kendilerini zorlanmalarından sonra da çok mağfiret edici, çok merhamet eyleyicidir" (en-Nûr: 33) [40]. Mucâhid, "Feteyâtikum"u "îmâikum" diye tefsir etmiştir [41],
22-.......Ebû Mes'ûd el-Ensârî (R): Rasûlullah (S) köpek parasından, zina kazancından ve kâhinlik ücretinden nehyetti, demiştir.
23-.......Ebû Hureyre (R): Peygamber (S) dişi kölelerin (fâcirlifele olan) kazançlarından nehyetti, demiştir [42].
21- Damizlik Erkek Hayvana Dişiyi Dölletme Ücreti Babı
24- ..... Ibn Umer (R): Peygamber (S) damızlık erkek hayvana kme ücretinden nehyetti, demiştir [43].
22- Bâb: Bir Kimse Bir Yeri Ücretle Tuttuğu Zaman Îcâreye Veren Ve İcâre Tutandan Biri Öldüğünde (Bu Akdîn Feshedilip Edilmeyeceği)?[44]
Ibn Şîrîn şöyle dedi: İcâre veren ile icâre tutandan birisinin ölümü üzerine akd müddetinin tamamlanmasına kadar icâre verenin ailesinin müste'cîri o yerden çıkarmaları hakkı yoktur (yânî akdi fesh hakları yoktur). el-Hakem ibn Uteybe, el-Hasen el-Basrî ve Iyâs ibn Muâviye de: icâre akdi, müddetinin sonuna kadar yürütülür, demişlerdir [45]. Ibn Umer de şöyle dedi: Peygamber (S) Hayber arazîsini (fetihten sonra) gelirin bir kısmı beytü'1-mâle âid olmak üzere Hayberliler'e verdi. Bu akid, Peygamber ve Ebû Bekr zamanlarında ve Umer'in halifeliğinin başında böyle devam etti.
Peygamber'in ölümünden sonra Ebû Bekr ve Umer'in bu icâre akdini yeniledikleri zikredilmedi [46].
25-....... Bize Cuveyriye ibn Esma, Nâfi'den; o da Abdullah'tan tahdîs etti. Abdullah ibnu Umer (R) şöyle demiştir: Rasûlullah (S) Hayberliler'e o arazîde çalışmaları, onda zirâat etmeleri ve arazîden çıkacak mahsûlün yarısı kendilerinin olmak üzere, Hayber arazîsini onlara verdi [47].
Ve İbn Umer, Nâfi'e: Ekin tarlalarının bir mikdâr şeye karşılık kiraya verilir idiğini tahdîs etmiştir.
Râvî Cuveyriye, o mikdârın ismini Nâfi' söyledi, fakat ben onu hafızamda tutamamaktayım, dedi.
Ve Râfi' ibn Hadîc de: Peygamber (S)'in ekin tarlalarını kiraya vermekten nehyettiğini tahdîs etti.
Ubeydullah, Nâfi'den; o da İbn Umer'den "Umer Hayberliler'i oradan (Teymâ ve Erîhâ'ya) sürüp çıkarıncaya kadar" fıkrasını ihtiva eden hadîsi de söyledi [48].
[1] Bu kitâb ve bâb unvanları bâzı nüshalarda böyledir. Bâzılarında da küçük farklılıklar vardır.
el-Ecr, âmilin ameli mukaabili olan ivaz ve cezaya denir, cem'i UcûrveAcâr gelir. Müellifin Basâir'âe beyânına göre ecr ve ücret, âmile ameli mukaabilinde âid olan sevaba denir; gerek dünyevî, gerek uhrevî olsun.. Lâkin, ücret, dünyâ sevabında; ecr, uhrâya hâss oldu...
el-İcâre ve el-îcâr; bu da âmile ivaz ve karşılık vermek ma'nâsına; lei-Muâcere, bir şeyi kiraya vermek ma'nâsınadır. [jel-hti'câr, bir kimseyi ücretle ırgatlığa tutmak. ' el-Ecîr, ücretle tutulan ırgada denir... (Kaamûs Ter.)
el-Ucre, kira demektir. Kira, menfâat bedelidir. İcar, kiraya vermek, istî-câr da kira ile tutmaktır.
Mucir ve Âcir, malını kiraya veren, Müsle'cîr de kiralayandır.
[2] Buhârî, iyi kişinin ücretle adam tutmasına misâl olmak üzere, Mûsâ Peygam ber'in Şuayb Peygamber tarafından ücretle tutulması kıssasını işaret etmiş oluyor. Âyetin buradaki fıkrası, Şuayb'm kızının, babasına Musa'yı ücretle tutmasının bir nevi' gerekçesidir. Bu ifâdeden, kendisine iş verilecek ecîrin, yapılmasına me'mûr edileceği işi başarabilecek kudret ve kaabiliyeti. hâiz bulunması, bir de emîn olması luzûmu istifâde edilmiştir. Musa'nın Mısır'daki maceraları, sonra bir cinayet sebebiyle ta'kîbe uğrayıp, başka yere gitmesi, Şuayb'la buluşması, onun iki kızından biriyle evlenmek karşılığında on yıl kadar çobanlık etmesi ve bundan sonraki maceraları el-Kasas Sûresi'nin başından 46. âyetine kadar anlatılmaktadır.
[3] Yânî işi, o işe haris olan kimseye havale etmeyen kimseler. Çünkü böylesi, hırsından dolayı emîn olamaz. Bunlar bâb başlığının iki cüz'üdür ki, herbirine birer hadîs sevketmiştir.
[4] Buhârî Zekât Kitâbı'nda getirdiği bu hadîsi burada, hâzin'in malda hiçbirşeyi olmadığı, onun ancak ücretli bir kimse olduğuna yâhud da başkasının malının hâzini, mal sahibi için bir ecîr gibi olduğuna işaret etmek için getirmiştir. Hâzin de emîn olmalıdır. Bu hadîs, başlığın birinci kısmına delildir ki, hazînedârm, iş vekilinin emîn olmasını isbât için sevk edilmiştir.
[5] Ebû Musa'nın bu ikinci hadîsi de başlığın ikinci kısmına, yânî me'mûriyet isteyen kimseyi imâmın me'mûr ta'yîn etmesi fırkasına delil olmak üzere sevkedil-miştir. Bu hadîs, resmî vazife talibi olan hırslı kişilere bu gibi âmme işlerinin tevdî' ve emânet edilmemesi hususunda mühim bir nâsstır. Bunun maksada delâleti de apaçıktır.
Me'mûriyet isteyen kimseye iş verilmemesinin sebebi ise, bu istek ve talebin gönüldeki ihtirasın hârice İ'lâmı olmasındandır. Haris kişiler ise âmme işlerinde atlâleti ve vazifeyi gereği gibi başaramazlar.
[6] Karârtt lâfzı hakkında İki görüş vardır: Biri bir para birimi olarak kîrât'ın cem'i olmasıdır. Buna göre Karârît, Kırrât'm cem'idir. Şeddeli harf olan râ'nm birisi yâ'ya kalbedilerek Kîrât denilmiştir ki, Arab dilindeki tekellümü kolaylaştırmak için bu yoldaki lisân tasarrufları pekçoktur. Kîrât yarım dânık (yâhud dânak)tır. Dirhemin altıda biridir. Bâzıları dînârm onda birinin yansıdır diye ta'rîf etmişlerdir ki, dînârın yirmide birisi eder. Diğer bâzıları da dînârın 1/24'ü olarak he-sâb etmişlerdir.
İkinci görüş, Karârît, Mekke yakınında bir yerin adı olmasıdır. İbrâhîm el-Harbî, Peygamber'in burada koyun güttüğünü bildirmiştir.
[7] Karârît lâfzı, nakit para birimi olan Kîrât'm cem'i kabul edildiğine göre, başındaki "Alâ" harfi cerri, "Bâ" ma'nâsına sebebiyet veya muâvaza içindir; zarfi-yet için değildir. İbn Mâce'nin bir rivayet tarîkinde "Bi'1-karârîti" suretinde gelmesi de "sebebiyet" ma'nâsmı te'yîd eder. Hattâ îbn Mâce'nin şeyhi Suveyd: Peygamber koyun başına bir kîrât ücret alırdı, demiştir.
Karârtt bir yer ismi kabul edilirse "Alâ", zarfiyet için olur.
Peygamber olacaklara güdücülük yaptırma hikmeti hakkında şöyle denilmiştir:
İleride her biri bir ümmetin güdücüsü olan peygamberlere, kulları idare mühim işini Allah tarafından Öğretme ve ta'rîf için, bu bir mukaddimedir. İstife-, bâlde mükellef olacakları ümmet işlerini İdare ve peygamberlik vazifesini yerine getirmeye bir temrindir. Bunun için koyunun seçilmesinde de bâzı incelikler söylenmiştir
[8] Câhiliyet devrinde Arablar, iki kişi veya iki kabile arasında yemîn ederek, bir dostluk akdettiklerinde, bu akdi gözlerinde canlandırmak ve kuvvetlendirmek için bir kab içine kan ve zağferân gibi renkli bir madde koyarak ellerini ona batırırlardı.
[9] Bu, uzun hicret hadîsinin bir bölümüdür. Bu hadîsin bâb başlığına uygunluğu, Peygamber ile Ebû Bekr'İn Dîl oğullan'ndan müşrik bir kişiyi ücretle tutmalarıdır. Çünkü İslâm ehlinden bu işi görecek kimse bulamamışlardı
[10] Buhârî,aynı hadîsi bu başlığa da delîl getirdi.Buharı burada hadîsteki "Üç ge-ce"ye kıyâs edip, işin başlaması bir ay sonra veya bir sene sonra olmasının da cevazına gitti.
[11] Hadîsin bâb başlığına delîlliği "Benim ücretli bir hizmetçim vardı" sözündedir. İbn Battal: Hizmet için ve işin ağırlığına yetmesi İçin gazvede ve gayrısında ücretli tutmak müsavidir, demiştir.
[12] Buhârî bu suâle olumlu, olumsuz bir cevâb vermiyor; fakat öğretme ve delîl getirme makaammda el-Kasas: 26-27. âyetlerini zikrediyor. Sarihler Buhârî'nin bu âyetleri zikretmesinden, onun böyle akdin sahîhliğine kaail olduğuna hükmetmişlerdir.
[13] Bu iki âyetin İmâm Buhârî tarafından vaz1 edilen da'vâya, yânı bu akdin sahîhliğine delâlet vechi, bu kıssanın şevkinde îfâ edilecek işin beyân edilmemiş olması, yalnız Musa'nın nefsini bu iki kızın babasına îcâr ettiği ve görüşülen iki müddetten birisinin kabul ve îfâsı Musa'nın seçmesine bırakıldığı zikredilmiş bulunmasıdır.
[14] Sonra Buhârî birinci âyetteki "Alâ en te'curanî" fıkrasının tefsîrine girişmiştir. Ebû Ubeyde de bu fıkrayı "Afecâzu'l-Kur'ân"da böyle tefsîr etmiş de "Ye'cu-ruke'% "Yusîbuke" (yânı sana sevâb verir), demektir, kısmım ziyâde etmiştir.
Buhârî bu başlıkta hiçbir hadîs zikretmedi. Çünkü başlıklanyle ancak fıkhı mes'eleleri beyân etmeyi kasdetmiş ve burada istediği şey üzerine âyetle yetinmiştir
[15] Buhârî bu babı, inşâat için ücretli tutmanın cevaz ve meşruluğunu beyân etmek maksadıyle açmıştır. Başlığa delîl İçin ilim ve Tefsîr Kitâblan'nda uzun bir metin ile geçmiş olan meşhur Mûsâ- Hızır kıssası hadîsinin kısa bir bölümünü; el-Kehf: 77. âyetini getirmiştir.
Hadîste gelen birinci tefsîr, "Feekaamehû" (= Hızır yıkılmak isteyen duvarı derhal doğrultuverdi) kavline ve Hızır'ın bu duvarı doğrultma suretine âiddir. İkinci tefsîr İse, Musa'nın Hızır'a: "Bir ücret alırdın da onu yerdik" dediğini haber vermektedir. Bu bir san'atkârın, bir ustanın san'ath çalışmaları için aldığı ücretin meşru' ve halâl olduğunu ifâde eder.
İbn Munzir "Eğer diteseydîn bu işe karşılık bir ücret alırdın" kavli, bina inşâsı için ücretli tutmanın cevazına delâlet eder, demiştir.
İbnut't-Tîn de:Mûsâ ve Hızır hadîsini Buhârî'nin bir bâbda ve "İnşâ için ücretli tutmak caizdir" unvânıyle rivayet etmesi, bu kıssadan alman cevaz hükmünün Hızır'a münhasır olmayıp, herkes için caiz olacağım gösterir demiştir... (Umdetu'l-Kaan, V, 639).
[16] Buhârî bu hadîsle, bilinen bir müddete kadar belli bir ücretle icâre akdi yapmanın sahîhliğini isbâl etmek istedi. Çünkü Sâri', meselle bunu beyân etmiştir (Kas-taîlânî). ,
[17] Hadîsin bâb başlığına delîlliği açıktır. Taybî: Burada zikrolunan mukaavele ve mükâleme hakikat değil, fakat hayâl ettirme ve sûretlendirmedir.. dedi.
[18] Bu hadîs Buyu' Kitâb.'ında, "Hürr bir inşam satanın günâhı bâbı"nda da geçti b başlığına uygunluğu apaçıktır.
[19] Peygamber bu hadîste de, bundan önce geçen îbn Umer hadîsinde olduğu gibi bu üç ümmet arasındaki farkı temsilî bir surette ifâde etmiştir. Bu hadîsin şevkinden gaye, bir günün tamâmında veya bâzı kısımlarında çalıştırmak üzere ücretli tutmanın sahîhliğini beyândan ibarettir. Bir de hadîste, bu ümmetin üstün kı-hnması ve amelinin azlığıyle beraber ücretinin çoğaltılması vardır.
Buhârî'nin el-îsmâîlî rivayetinde, hadîsin sonu şöyledir: "Bu, Allah'ın hidâyetini ve Rasülü'nün Allah'tan getirdiğini kabul eden müslümânlarla, Allah'ın kendilerine emrettiği şeyleri terkeden Yahûdî ve Hrıstİyanlann meselidir".
[20] Buhari adeti üzere bu mes'eledeki itilâf ve ihtimâle işaret olarak cevâbı zikretmedi.
[21] Buhârî bu hadîsi, Buyu' Kitâbı'nda ve burada rivayet ettiği gibi Ehâdîsu Enbiyâ Kitâbı'nda da getirmiştir. Hadîsi bu İcâre Kitâbı'nm bu babında getirmesinden maksadı, sahibinin izni olmadan malında fuzûlî tasarrufla başkasının kazandığı nema ve ticâretin şer'î ve hukukî vaziyetini ta'yîn etmektir. Bu nema, anamalın sahibine mi,yoksa müste'cîr olan tacire mi âiddir?Âlimlerin bu hususta görüş ayrılıkları vardır... Buyu' Kitâbı'nda bâzı açıklamalar verildi.
[22] Hadîsin bâb başlığına uygunluğu, ma'nâsmdan bilinir. Çünkü hadîsin ma'nâsı şudur: Peygamber, sadaka vermekle emreder olduğu zaman, bu emri sahâbîle-rin fakîrleri duyar ve sadaka vermekteki bol sevabı işittiği için sadaka yermeye rağbet eder, sonra çarşıya çıkar, kadınların metâ'lanndan bâzı şeyleri ücretle sırtında taşır, sonra bundan sadaka verirdi. İşte hadîsin ma'nâsı budur.
Keza hadîste "hammâl ücreti" kavline uygun şey de vardır. Zîrâ ücretle birşey taşıdığı zaman, o hammâldır; ücret alır sözü, ona sâdık (yânî doğru) olur.
Bu hadîs Zekât Kitâbı'nda "Yarım hurma ile de olsa kendinizi ateşten koruyun" babında geçmişti (Aynî).
Bu icâreye Muhâmele denir ki, mufâale bâbmdadır. İki kimse arasında yapılan bir akiddir. Biri taşımayı, öbürü de taşıma ücretini taahhüd eder.
[23] esSemsere, dahrace babından simsarlık eylemek ma'nâsmadır.
es-Simsâr, satıcı ile satın alıcı arasında araç olan adama denir ki, meyan-cı ta'bîr olunur... (Kaamûs Ter.)
[24] Burada isim ve görüşleri verilen zâtların bu sözlerini İbn Ebî Şeybe senedleriyle rivayet etmiştir.
Peygamber'in bu hadîsini Ebû Dâvûd, el-Kadâ Kitâbı'nda senediyle rivayet etmiştir. Bu hadîsin bâb başlığına uygunluğu, simsarlık, muayyen birşey şart kılındığı zaman simsarın ve meta' sahibinin, Peygamber'in bu hadîsi sebebiyle kendi şartlan üzerinde sabit olmaları gerekeceği cihetindendir.
[25] Bu meşhur "Telâkki Rukbân hadîsi"dir; Buyu' Kitâbı'nda da geçti. İbn Battal: - "Şehirli, bedevî hesabına simsar olmaz" yânî bu, insanlara girecek olan mazarrattan dolayıdır; ücretten dolayı değildir, dedi (Aynî).
[26] Bu "Şehirli,bedevi için simsar olmaz" sözü bâb başlığının yeridir. Çünkü bunun mefhûmu "Şehirlinin şehirli için satmasında simsar olmanın caiz olmasıdır, lâki&.âlimler cumhuru ücretin bilinmiş olmasını şart kıldılar (Kastallânî).
[27] Bu hadîsten bâb başlığının yeri "Âs .bn Vâil için İş yaptım" sözüdür. Delâlet! ciheti de şudur: Âs ibn Vâil bir müşrik idi. Mekke ise o zaman dâru harb İdi. Peygamber, Habbâb'ın bu işine muttali' oldu da onu ikrar etti.
Musannif Buhârî, cevazın zaruretle kayıdh olması, yâhud bu cevaz müşriklerle harb etme izninden önce ve mü'minin kendini zelîl kılmaması emrinder. önce olması ihtimâlinden dolayı hükmü kesin söylemedi (İbn Hacer, Aynî ve Kastallânî).
İbnu'l-Munîr şöyle dedi: Mezheblerin üzerinde karar kıldığı şey, demirci, ter*-zi ve benzerleri san'atkârlann kendi dükkânlarında zimmet ehline iş yapmalarının caiz olduğu ve bunun zımmînîn yerinde ve ona tebaiyyet yoluyla hizmet etmesinin hilâfına bir zelîllik sayılmayacağıdır...
Bu hadîs Buyu' Kitâbı'nda "Kılıççı ve demirci bâbı"nda geçti. İnşâallah Tefsir Kitâbı'nda, Meryem Sûresi'nde de gelecektir (Kastallânî).
[28] Buhârî, âdeti üzere burada da hadîsin içindeki ile yetinerek hükmü beyân etmedi. Başkasını nefye girişmiyerek, sâdece vâki' olanı başlık yaptı.
[29] Buhârî bu îbn Abbâs hadîsini Tıbb Kitâbı'nda, "Rukyede bir bölük koyunu şart kılma bâbı"nda senediyle rivayet etti. Bunun başlığa delâleti lâfzın umumîliğinden dolayı içinde Kur'ân okumak, öğretmek ve Kur'ân'la rukye (duâ ve sığındırma) yapmak için ücret almanın cevazı bulunmasıdır.
[30] eş-Şa'bî'nin bu sözünü İbn Ebî Şeybe senediyle rivayet etmiştir. Şa'bî'nin bu sözü şart kılarak ücret almanın caiz olmayacağına, eğer şartsız olarak birşey verilirse bunu almanın caiz olacağına delâlet eder. Çünkü bu, ya hibe, ya sadakadır; fakat ücret değildir.
[31] Hakem'in sözünü el-Bagavî, el-Ca'diyyât'ta senediyle getirdi.
[32] el-Hasen el-Basrî'nin bu fiilini İbn Sa'd, et-Tctbakaat'ia. senediyle getirdi
[33] ibn Sîrîn'in sözünü de İbn Sa'd, et-Tabakaat'ta senediyle getirdi. Mal bölücü ile mal takdîr ve tahmîn edicinin burada zikredilmesinin münâsebeti, bunların Kur'ân öğretme ve tedâvî yapmakla bir cinsten olmaklıklarıdır
[34] Hadîsin bâb başlığına uygunluğu "Gidip Elhamdu Uîlâh... Sûresini okuyarak onun üzerine nefes etti..." sözleridir. Bu da Fâtihatu'l-Kitâb ile duâ tedâvîsi yapmaktır.
[35] Burada hadîsin bu tarîkini zikretmesinin fâîdesi, Ebû Bişr'in işitmesini ve Şu'-be'nin, Ebû Âvâne'ye mutâbaatım açıkça söylemektir. Bu yoldan gelen hadîsi Buhârî Tıbb Kitâbı'nda an'aneli olarak getirdi. Bunu Tirmizî de getirdi.
[36] Hadîsin başlığa uygunluğu "Onun kazancından yâhud vergisinden hafifletti ' sözündedir. Hadîs aynen bu isnâdla Buyu' Kitâbı'nda da geçmiştir.
Başlığın ikinci kısmı kadın işçilerin ücretlerinde herhangi bir haksızlığa düşülmemesi ve kadınların verecekleri vergileri kazanmak için meşru' olmayan iffetsizlik yollarına sapmalarına sevketmiyecek adaletli ve hafif vergiler yüklemek ■ gerektiği hususlarına ehemmiyetli bir dikkat çekmektedir.
[37] Bu babın altında getirilen her üç hadîsin başlığa uygunluk ve delîlHkleri gayet açıktır. Bu hadîsler, bu yolda san'at icra etmenin ve ücret almanın cevazım açıkça göstermektedir. Üçüncü olarak getirilen Enes hadîsi, zamanımızda dünyânın her yerinde gizli veya açıktan sürdürülmekte olan işçi haklan mücâdelesinin ne kadar güzel bir düstûrunu ortaya koymaktadır.
[38] Hadîsin başlığa delîlliği açıktır. Hadîs çalışan sınıfların yüklerini ve vergilerini hafifletmek hususunda Peygamber'in açtığı güzel çığırı, çalışanlarla çalıştıranlar arasında gerçekleştirilmesi gereken adaletin ve içtimaî barışın en güzel yolunu belirtmektedir.
[39] İbrâhîm'in bu görüşünü İbn Ebî Şeybe senediyle rivayet etmiştir.
[40] Buharı bu âyeti zina kazancının harâmlığma delîl gösterme yerinde zikretti. Çünkü âyet cariyeleri, dişi köleleri zinaya zorlamayı nehyeder. Nehiy ise bunun ha-râmlığını gerektirir... Âyetin nüzul sebebi de bu ma'nâyı kuvvetlendirir.
[41] Mücâhid'in bu tefsirini Abd ibn Humeyd ile Taberî senediyle rivayet ettiler.
[42] Hadîsin başlığa delîlliği "Zina kazancı" sözündedir. Cariyelerin, dişi kölelerin, san'atla ve namuslu yolda çalışmakla olan kazançları nehyedilmemiştir
[43] Hadîsin başlığa delîlliği açıktır. Hadîs Buyu' Kitâbı'nda da geçmişti.
[44] Buhârî bâb başlığının cevâbında görüş aynhklan olduğu için, hükmü kesin söylemedi.
[45] Bu. zâtların görüşlerini İbn Ebî Şeybe senedleriyle rivayet etti.
[46] İbn Umer'in bu hadîsini Buhârî burada muallak getirdi. Bunu Müslim, Sahîh'inde senediyle mevsûl olarak rivayet etmiştir.
Bu hadîsin başlığa delîlliği şu cihetledir; Peygamber (S) Hayber arazîsini bir kısım mahsûl karşılığında Hayberliler'e verdiği zaman, işbu akid üzere kendi hayâtında ve kendisinden sonra devam edince, bu, icâre akdinin iki taraftan birinin ölümü ile münfesih olmayacağına delâlet etmiştir varlığı da savunulmuştur
[47] Hadîsin bâb başlığına uygunluğuna bâzıları i'tirâz etmiş ise de, aradaki ilginin varlığı da savunulmuştur.
[48] Buhârî'nin ta'lîk şeklinde getirdiği buradaki hadîsler aslında mevsüldür. Bunları Müslim, kendi Sahîh'inde senedieriyle rivayet etmiştir.
1- Bâb; İcâre Hakkındadır 2
2- Karârît Üzerine Koyun Güdülmesi Babı 2
3- Zaruret Sırasında Yâhud İslâm Ehli Bulunmadığı Zaman Müşriklerin Ücretle Irgatlığa Tutulması Ve Peygamber (S) Hayber Yahûdîleri'yle Arazîde Çalışma Akdi Yaptı Babı 3
4- Bâb: Bir Kimse Üç Gün Sonra Yâhud Bir Ay Sonra Yâhud Bir Sene Sonra Kendisine Bir İş Yapması İçin Bir İnsanı Ücretle Tutsa, Bu Caiz Olur. 3
5- Gazvede Ücretli Babı 3
6- Bâb: Bir Ücretli Tutan, Hizmet Müddetini Beyân Edip De Yapacağı İşi Beyân Etmeyen Kimse(Nin Bu Hizmet Akdi Sahîh Olur Mu, Olmaz Mı)? 3
7- Bâb: Bir Kimse Yıkılmak İsteyen Bir Duvarı Doğrl Îtmak Üzere Bir Ücretli Tuttuğunda Bu Caiz Olur 3
8- Gündüzün (Evvelinden) Yarısına Kadar Ücret Akdi Babı 4
9- İkindi Namazına Kadar Ücret Akdi Yapmak Babı 4
10- Ücretlinin Ücretim Men' Edenin Günâhı Babı 4
11- İkindide Gecece Kadar Ücret Akdi Yapmak Babı 5
12- Bir Ücretliyi Irgat Tutar Ve İş Akabinde İsçi Kendi Ücretini Terkeder Ve O Ücreti Muste'cîr Çalıştırır Da Onu Artırırsa Yahud Bir Kimse Başkasının Maunda (İzinsiz Olarak) Çalışma Yapar Da O Malı Artırırsa (Bu Artırılan Mallar Kime Âid Olur') Babı 5
13- Sırtı Üzerinde Yük Taşıması İçin Kendini Başkasına Kiraya Veren, Sonra Da Ondan Kazandığını Sadaka Yapan Kimse Ve Hammâl Ücreti Babı 6
14- Simsarlık Ücreti Babı 6
15- Bâb: Müslüman Bir Kimse Harb Arazîsinde Kendini (Bir İş Yapmak Üzere) Müşrik Bir Kimseye Kiraya Verir Mi?. 6
16- Arar Kabilelerinden Bir Taifeye Fâtihatıtl-Kitâb İle Duâ Edip Hastalıktan Sığındırma Karşılığında Verilen Ücret(İn Hükmü) Babı 7
17- Kölenin Ödeyeceği Vergi İle Kadın Kölelerin Vergilerini İyi Gözetleme Babı 8
18- Kan Alma Tedâvîsi Yapanın Ücreti Babı 8
19- Kölenin Efendilerine. Onun Vergisini Hafifletmelerini Söyleyen Kimse Bârı 8
20- Zina Edici Kadının Ve Dişi Kölelerin Kazancı Babı 8
21- Damizlik Erkek Hayvana Dişiyi Dölletme Ücreti Babı 9
22- Bâb: Bir Kimse Bir Yeri Ücretle Tuttuğu Zaman Îcâreye Veren Ve İcâre Tutandan Biri Öldüğünde (Bu Akdîn Feshedilip Edilmeyeceği)?. 9
Rahman ve Rahîm olan Allah'ın ismiyle
37- KİTÂBU'L-İCÂRE (İcâre Kitabı)
1- Bâb; İcâre Hakkındadır [1]
İyi kişinin ücretle adam tutması ve Yüce Allah'ın şu kavli:
"Çünkü ücretle tuttuklarının en hayırlısı şübhesiz o kuvvetli emin kimsedir" (ei-Kasas: 26) [2].
Hazîneci de emindir. Ve ücretle iş yapmak isteyeni kullanmak istemeyen imamlar [3]
1-.......Ebû Mûsâ el-Eş'ârî (R) şöyle demiştir: Peygamber (S):
"Kendisine emredilen vazifeyi gönlü hoş ve temiz olarak yerine getiren emin kasadar kimse, sadaka veren iki kişiden biridir" buyurdu [4].
2-.......Ebû Mûsâ (R) şöyle demiştir: Ben beraberimde Eş'ârîler'den iki kişi olduğu hâlde, Peygamber'in yanına vardım. (Bu kişiler Peygamber'den iş istediler.) Bunun akabinde ben (sıkılarak):
— Bunların iş ve me'mûrluk isteyeceklerini ben bilmiyordum, dedim.
— "iş dileyen kimseyi biz işimiz üzerine kullanmayız" buyurdu [5]
2- Karârît Üzerine [6] Koyun Güdülmesi Babı
3-.......Ebû Hureyre(R)'den: Peygamber (S):
— "Allah, koyun güdenden başka hiçbir peygamber göndermedi" buyurdu.
Bunun üzerine sahâbîleri:
— Sen de mi (koyun güttün)? diye sordular.
Peygamber:
— "Evet, ben de Mekke ahâlîsi için karârît üzerine koyun güderdim" buyurdu [7].
3- Zaruret Sırasında Yâhud İslâm Ehli Bulunmadığı Zaman Müşriklerin Ücretle Irgatlığa Tutulması Ve Peygamber (S) Hayber Yahûdîleri'yle Arazîde Çalışma Akdi Yaptı Babı
4-.......Âişe (R) şöyle dedi: Ve Peygamber ile Ebû Bekr, Dîl oğullari'ndan sonra Abd ibn Adiyy oğullarından yol kılavuzluğunda maharetli (Abdullah ibn Uraykıt adında) bir kimseyi ücretle tuttular. -ez-Zuhrî: "el-Hırrît", yol kılavuzluğunda maharetli demektir, dedi.- Bu adam el-Âsî ibn Vâil ailesi içinde yemîn ederek elini kana batırmıştı [8]. O hâlen Kureyş kâfirlerinin dîni üzere idi. Fakat Peygamber ile Ebû Bekr onun doğruluğuna emniyet ve i'timâd ettiler de develerini ona teslim ettiler ve üç gece sonra develeriyle beraber Sevr mağarasında buluşmak üzere vaadleşip muahede yaptılar. Bu kılavuz kişi, Peygamber ile Ebû Bekr'in develeriyle üçüncü gecenin sabahında Sevr'e, onların yanına geldi. Peygamber ve Ebû Bekr, beraberlerinde Âmir ibn Fuhayre ve kılavuz Abdullah ibn Uraykıt olduğu hâlde yola koyulup gittiler. Delîl, Dîl kabilesine mensûbdur. Delîl onları alıp götürdü; gittikleri yol sahil yoludur [9].
4- Bâb: Bir Kimse Üç Gün Sonra Yâhud Bir Ay Sonra Yâhud Bir Sene Sonra Kendisine Bir İş Yapması İçin Bir İnsanı Ücretle Tutsa, Bu Caiz Olur.
Ve o müddet geldiği zaman ücretle tutan ve tutulan, yapmış oldukları şartları üzerinde olurlar.
5-.......Peygamber'in zevcesi Âişe (R) şöyle dedi:... Ve Rasûlullah ile Ebû Bekr, Dîl oğullan'ndan maharetli bir kılavuz kişiyi ücretle tuttular. O kişi Kureyş kâfirlerinin dîni üzere idi. Kendi binek develerini ona teslîm ettiler ve onunla üç gece sonra sabah vaktinde Sevr mağarasında develeriyle birlikte buluşma anlaşması yaptılar [10].
5- Gazvede Ücretli Babı
6-.......Ya'lâ ibn Umeyye (R) şöyle dedi: Ben Peygamber'in beraberinde zorluk ordusunda -Tebük seferinde- gazveye çıktım. Bu gazve nefsimde amellerimin en güvenli ve en sağlamından olmuştur. Benim ücretli bir hizmetçim vardı. Bu hizmetçi yolda birisi ile dö-ğüştü. İki kavgacıdan biri öbürünün parmağını ısırdı. Hizmetçi elini, ısıran kişinin ağzından hızla çekti de, ısıranın ön dişini söktü; o (ısıran ve bu suretle dişi düşen kişi) da Peygamber'e gelip şikâyet etti. Peygamber dişin diyetini düşürdü ve: "Bu adam elini senin ağzın içinde bırakır mı ki, sen erkek devenin yan dişleriyle sert yem yediği gibi, onun elini çatır çatır yiyesin?" buyurdu.
tbn Cureyc dedi ki: Bana Abdullah ibn Ebî Muleyke, dedesinden bu sıfatın (yâhud kıssanın) benzerini tahdîs etti: Bir adam diğerinin elini ısırdı, o da elini çekmesiyle ısıranın dişini düşürdü. Ebû Bekr de o dişi heder kıldı [11].
6- Bâb: Bir Ücretli Tutan, Hizmet Müddetini Beyân Edip De Yapacağı İşi Beyân Etmeyen Kimse(Nin Bu Hizmet Akdi Sahîh Olur Mu, Olmaz Mı)? [12]
Çünkü Yüce Allah'ın şu kavli vardır.: "(O zât Musa'ya) dedi ki: Bu iki kızımdan birini, sen bana sekiz yıl ecîrlik etmek üzere sana nikahlamak istiyorum. Eğer on yıla tamamlarsan, o da kendinden. (Bununla beraber) sana zorluk çektirmeyi arzu etmem. u İnşâattan beni sâlihlerden bulacaksın. (Mûsâ) dedi: O seninle benim aramdadır. Bu iki müddetten hangisini 3 Ödersem, demek ki bana karşı bir husûmet yok. Allah da şu dediğimizin üstünde bir vekîl" (ci-Kasas: 26-27) [13]. "Ye'curu fulânen", "Ona ücret veriyor" demektir. Arablar'ın ölü sebebiyle ta'zîyede "Aceke*llâhu( = Allah sana ecrini verir)" sözleri de bu ma'nâdandir [14].
7- Bâb: Bir Kimse Yıkılmak İsteyen Bir Duvarı Doğrl Îtmak Üzere Bir Ücretli Tuttuğunda Bu Caiz Olur
7-.......Saîd ibn Cubeyr şöyle dedi: İbn Abbâs bana şöyle dedi:' Bana Ubeyy ibn Ka'b tahdîs edip şöyle dedi: Rasûlullah (S) şöyle bu-! yurdu: "Yine gittiler. Nihayet bir memleket halkına vardılar ki, ora ahâlîsinden yemek istedikleri hâlde kendilerini müsâfir etmekten çekinmişlerdi. Derken yıkılmak isteyen bir duvar buldular. O (yânî Hızır), bunu derhâl doğrultuverdi. (Mûsâ) dedi ki: Dikseydin elbet buna karşı bir ücret alırdın" (ei-Kehf: 77).
Saîd ibn Cubeyr: Hızır eliyle duvara şöyle işaret etti ve ellerini duvarın üzerine yükseltti de onu doğrultuverdi, dedi.
Saîd'den bu hadîsi almış olan diğer râvî Ya'lâ ibnu Müslim: Ben Saîd'in, Hızır elini duvara meshetti de onu doğrulttu dediğini zannettim, demiştir.
"Eğer dikseydin elbet buna karşı bir ücret alırdın ". Saîd: "Yiyeceğimiz bir ücret alırdın", dedi [15].
8- Gündüzün (Evvelinden) Yarısına Kadar Ücret Akdi Babı
8-.......Abdullah ibn Umer(R)'den: Peygamber (S) şöyle buyurdu:
"Sizin meseliniz ve Tevrât-İncîl kitâbiarının sahihleri olan milletlerin meseli, birçok ücretlileri ırgat tutan kimsenin meseli gibidir. Bu ırgat tutucu:
— Kuşluk vaktinden gündüzün yansına kadar bir kırat ücrete karşılık bana kim iş yapar? diye i'lân etti.
Akabinde bu ücretle Yahudiler çalıştı. Sonra ücretle ırgat tutucu kimse:
— Gündüzün yarısından ikindi namazına kadar birer kîrât ücretle kimler benim için iş yapar? dedi.
Bu sefer de birer kîrât ücretle Hnstiyanlar çalıştı. Bundan sonra o müste'cîr tekrar:
— İkindiden güneşin batmasına kadar ikişer kîrât ücretle kim benim için iş yapar? dedi.
İşte bu iki kat ecre nail olanlar sizlersiniz. Yahûdî ve Hnstiyanlar buna öfkelendiler de:
— Bizim eksikliğimiz nedir ki, çalışmamız daha çok, atıyyemiz az oldu? dediler.
Allah:
— Sizin hakkınızdan birşey eksilttim mi? der. Onlar da:
— Hayır, diye cevâb verirler. Bunun üzerine Allah:
— Bu benim fadl ve keremimdir, ben onu dileyeceğim kimselere veririm, buyurur" [16].
9- İkindi Namazına Kadar Ücret Akdi Yapmak Babı
9-.......Umer ibnu'l-Hattâb'ın oğlu Abdullah(R)'tan: Rasûlullah (S) şöyle buyurmuştur:
"Siz müslümânların meseli ile Yahûdîler'in ve Hnstiyanlar'in meseli ancak birçok işçilerle iş akdi yapan şu kimsenin meseli gibidir:
O kimse:
— Gündüzün yansına kadar birer kîrât birer kîrât ücrete çalışacaklar kimlerdir? dedi.
Akabinde birer kîrât birer kîrât ücrete karşılık Yahudiler çalıştı. Sonra birer kîrât birer kîrât ücrete karşılık Hnstiyanlar çalıştı. Sonra ikindi namazından güneşin batma vakitlerine kadar ikişer kîrât ikişer kîrât ücrete karşılık çalışanlar sizlersiniz. Yahûdîler ve Hnstiyanlar bundan öfkelendiler de:
— Çalışma yönünden bizler daha çoğuz, mükâfat yönünden ise daha azız, dediler.
Yüce Allah:
— Sizin hakkınızdan birşey eksilttim mi? buyurdu. Onlar:
— Hayır, dediler. Bunun üzerine Allah:
— İşte bu, benim fadlımdır, ben onu dileyeceğim kimselere veririm, buyurdu [17].
10- Ücretlinin Ücretim Men' Edenin Günâhı Babı
10-.......EbûHureyre(R)'den: Peygamber (S) şöyle dedi: "Yüce Allah şöyle buyurdu: Üç (sınıf insan) vardır ki, kıyamet gününde ben bunların hasmıyımdır: aBana ismimle ahid verip de, sonra ahdini bozan kimse; b- Hürr bir insanı köle diye satıp da onun parasını yiyen kimse;c- Bir işçiyi ücretle ırgat tutar ve ona işi tam yaptırıp da ücretini ona vermeyen kimse" [18].
11- İkindide Gecece Kadar Ücret Akdi Yapmak Babı
11-....... Ebû Mûsât(R)'dan: Peygamber (S) &öyle buyurdu:
"Müslümanlarla Yahudiler ve Hrıstiy anlar'in meseli (yânı Allah'a ve peygamberlerine karşı bunların durumlarının benzeri) şu adamla işçilerinin meseli gibidir:
Adam bir topluluğu, geceye kadar kendisine iş işlemeleri şartı üzere belli bir ücretle ırgat tuttu. Fakat bunlar günün yarısına kadar o kimse için çalıştılar da:
— Senin bize vermeyi şart kıldığın ücrete bizim ihtiyâcımız yoktur. İşlediğimiz iş bâtıldır, dediler.
Müste'cîr bunlara:
— Çalışmalarınızı boşa gidermeyin, işinizin geri kalanını tamamlayın da ücretinizi tastamam alın, dedi.
Onlar çalışmaktan çekinip, işi terkettiler. Müste'cîr de onlardan sonra başkalarını (Ebû Zerr ve Ebu'l-Vakt'ten başkalarının rivayetinde: İki ücretli topluluğu) ücretle ırgat tuttu ve bunlara:
— Şu gününüzün geri kalan zamanını siz tamamlayın da şunlara şart kıldığım ücrete sizler hakk kazanın, dedi.
Bu defa bunlar çalışmaya koyuldular. Nihayet ikindi namazı vakti olunca, bunlar da:
— Şimdiye kadar işlediğimiz iş bâtıldır (bir ücrete tâbi' değildir). Bu iş senin olsun ve bu hususta bize vermeyi şart ettiğin ücret de senin olsun, dediler (çalışmadılar).
Müste'cîr bunlara da:
— (Öyle yapmayın) işinizin geri kalanını tamamlayın(d& ücretinizi alın). Gündüzden geri kalan ancak az bir şeydir, dedi.
Fakat onlar çalışmayı kabul etmediler. Müste'cîr bunların günlerinin kalanım tamamlamak ve kendisi için çalışmak üzere bir topluluk daha ırgat tuttu. Bunlar güneş batıncaya kadar evvelkilerin günlerinin kalanında çalıştılar ve evvelki iki kaafile işçinin ikisinin ücretlerini tamam aldılar. İşte bu, müslümânlann ve bu nurdan kabul ettikleri şeyin meselidir" [19].
12- Bir Ücretliyi Irgat Tutar Ve İş Akabinde İsçi Kendi Ücretini Terkeder Ve O Ücreti Muste'cîr Çalıştırır Da Onu Artırırsa Yahud Bir Kimse Başkasının Maunda (İzinsiz Olarak) Çalışma Yapar Da O Malı Artırırsa (Bu Artırılan Mallar Kime Âid Olur') Babı [20]
12-.......Zuhrî şöyle dedi: Bana Abdullah'ın oğlu Salim tahdîs etti ki, (babası) Abdullah ibn Umer (R) şöyle demiştir: Ben Rasûlul-lah(S)'tan işittim, şöyle diyordu:
"Sizden evvelki milletlerden üç kişilik bir cemâat sefere gittiler, nihayet gecelemek için dağda bir mağaraya sığındılar. Mağaraya girdiklerinde dağdan bir kaya parçası aşağıya düştü ve bunların üzerine mağarayı kapadı. Bunlar kendi kendilerine: Şu muhakkak ki sizleri bu kayadan, amellerinizin iyisi ile Allah 'a dua etmenizden başka hiç-birşey kurtarmaz, dediler. Bunun üzerine onlardan biri şu duayı söyledi:
— Yâ Allah! Benim yaşlı ihtiyar babamla anam vardı. Ben (her gün) bunların akşam sütünü içirmeden evvel aileme ve hizmetçilerime süt içirmezdim. Günlerden bir gün birşey aramaktaki çalışmam beni uzaklaştırmışîı da ebeveynim uyuyuncaya kadar dönüp gelememiştim. Bu ihtiyarların akşam sütünü sağıp geldiğimde, ikisini de uyuyor buldum. Bunlara sütlerini içirmeden evvel aileme ve hizmetçime süt vermeyi çirkin gördüm. İki elimde süt bardağı olduğu hâlde, bunların uyanmalarını bekleyerek tâ şafak parlayıncaya kadar dikilip durdum. O zaman uyandılar ve sütlerini içtiler.
Yâ Allah, eğer ben ebeveynime karşı bu saygımı senin rızânı istemek için yapmış isem, içinde bunaldığımız şu kaya beliyyesini bizden aç!
Bu duâ akabinde kaya biraz açıldı, fakat çıkmaya muktedir olamadılar".
Peygamber (S) buyurdu ki:
"Bu defa da bir başkası:
— Yâ Allah! Benim amucamın bir kızı vardı. O bana insanların en sevimlisi idi. Ben ondan emelime nail olmak istedim, fakat o benden sakındı. Nihayet ona yıllardan bir kıtlık yılı erişti. Amucamın kızı bana geldi, (ihtiyâcını söyledi). Ben de ona, benimle kendisi arasındaki engelleri boşaltması şartıyle yüzyirmi dinar verdim. O, va'-dini yaptı. Nihayet ben onun ismeti üzerine çıkmağa kaadir olduğum
zaman, o bana: (Yaratıcı kudretin bu bekârlık) mührünü senin, nikâh hakkıyîe olmak müstesna, hiçbir sebebte açmanı halâ! etmem, dedi. Artık ben de onun üzerine düşme günâhından çekindim de, insanların bana en sevimlisi olan o kızın yanından ayrıldım. Ve ona verdiğim altınları da bıraktım.
Yâ Allah! Eğer ben bu günâhtan yalnız senin rızâ ve sevgini kazanmak için çekindiysem, içinde kapandığımız şu kayadan bizi kurtar! diye duâ etti.
Kaya (biraz daha) açıldı, fakat bunlar yine oradan çıkmaya muktedir olamadılar."
Peygamber (S) devamla dedi ki:
"Üçüncü yolcu da:
— Yâ Allah! Ben bir kerre bir takım işçileri ücretle ırgat tuttum. İçlerinden bir işçi müstesna olmak üzere, bunların ücretlerini verdim. Fakat o bir işçi, ücretini bırakıp gitti. Ben onun ücretini ticâretle artırdım. Nihayet bunun bu ücretinden bir hayli mallar çoğaldı, servet meydana geldi. Bir zaman sonra bu işçi bana geldi, ve: Ey Allah'ın kulu, ücretimi bana öde, dedi. Ben de ona: Şu gördüğün deve, sığır, koyun (ve bunlara bakan) köle nev'inin hepsi senin o ücretinden meydana gelmiş bir servettir, dedim. Bu işçi: Ey Allah 'in kulu, benimle alay etme, dedi. Ben de ona: Ben seninle alay etmiyorum (bu, hakikattir; malını al, götür), dedim. O da bunların hepsini aldı ve sürüp götürdü. Bunlardan hiçbirşey bırakmadı.
Yâ Allah, ben bu hayır ve doğruluğumu senin rızân ve sevgini istemek için yaptıysam, şu kaya parçasıyle bunaldığımız şu darlıktan bizi kurtar! diye duâ etti. tamamen açıldı. Bunlar da mağaradan çıkıp gittiler" [21].
13- Sırtı Üzerinde Yük Taşıması İçin Kendini Başkasına Kiraya Veren, Sonra Da Ondan Kazandığını Sadaka Yapan Kimse Ve Hammâl Ücreti Babı
13-....... Ebû Mes'ûd el-Ensârî (R) şöyle dedi: Rasulullah (S) bize sadaka vermekie emrettiği zaman, (sadaka vermeye gücü olmayan) herhangi birimiz çarşıya gider de arkasında (ücretle) yük taşır ve iki avuç (hurma) kazanırdı (ve bu kazancından sadaka verirdi). -Bu gün ise- bunlardan bâzılarının muhakkak yüz bini vardır. (Ebû Mes'ûd'un râvîsi tabiî) Ebû Vâil: Bu son sözü ile Ebû Mes'ûd'un ancak kendisini kasdettiğini sanıyorum, demiştir [22].
14- Simsarlık Ücreti Babı [23]
İbn Şîrîn, Atâ ibn Ebî Rebâh, İbrâhîm en-Nahaî ve el-Hasen, simsarlık ücretinde bir be's görmediler. İbn Abbâs: Bu elbiseyi sat, şu ve şu fiat üzerine fazla olan senindir demekte be's yoktur, demiştir. İbn Şîrîn de: Bunu şu fiata sat, kârdan olan şey senindir; yâhud: Benimle senin arandadır, dediği zaman bunda be's yoktur, dedi [24]. Peygamber (S): "Müslümanlar şartlan yanındadırlar" buyurdu [25].
14-....... İbn Abbâs (R) şöyle dedi: Rasûlullah (S) satıcı kaafilelerinin (pazar hâricinde) karşılanmasını nehyetti. Şehirlinin bedevî hesabına satmasını da nehyetti. (Râvî Tâvûs dedi ki:) Ey Abbâs oğlu "Hiçbir şehirli, bedevî hesabına onun malını satamaz" sözünün ma'-nâsı nedir? dedim. İbn Abbâs: Şehirli, bedevî için simsar olmaz, dedi [26].
15- Bâb: Müslüman Bir Kimse Harb Arazîsinde Kendini (Bir İş Yapmak Üzere) Müşrik Bir Kimseye Kiraya Verir Mi?
15-....... Habbâb ibnu'l-Erett (R) tahdîs edip şöyle dedi: Ben (Câhiliyet'te) küınççı idim. Ben Âs ibn Vâil için bir iş yapmıştım. Bundan dolayı onun yanında benim alacağım toplandı. Ben ona geldim ve kendisinden alacağımı istedim. O:
— Hayır vallahi sen Muhammed'e küfretmedikçe, sana borcumu Ödemem, dedi.
Ben de:
— Dikkat et, Allah'a yemîn ediyorum ki, sen ölüp de sonra tekrar diriltilinceye kadar ben Muhammed'e küfretmem! dedim.
Bu defa o:
— Ben ölecek, sonra da diriltilecek miyim? dedi.
Ben de:
— Evet, dedim. Buna karşılık o:
— Şu muhakkak ki, orada benim için mal ve çocuk olacaktır.
Ben de borcumu sana öderim, dedi.
Bunun üzerine Yüce Allah şu âyeti indirdi:
(Şu) âyetlerimizi inkâr eden ve 'Bana elbette mal ve evlâd verilecektir'' diyen adamı gördün mü?" (Meryem: 77)[27].
16- Arar Kabilelerinden Bir Taifeye Fâtihatıtl-Kitâb İle Duâ Edip Hastalıktan Sığındırma Karşılığında Verilen Ücret(İn Hükmü) Babı [28]
Ve Ibn Abbâs; Peygamber(S) "Karşılığında ücret aldığınız işlerin en haklı olanı Allah'ın Kitabı'dır" buyurdu, dedi [29] eş-Şa'bî de: Muallim Kur'ân öğretmek için ücret,şart kılmaz, ancak şartsız ve mukaavelesiz olarak kendisine birşey verilirse, onu kabul eder, demiştir [30]. Hakem ibn Uteybe: Muallim ücretini kerîh gören hiçbir kimse işitmedim, demiştir [31]. el-Hasen de on dirhem muallim ücreti vermiştir [32].
Ibn Şîrîn de (şartsız olduğu zaman) mjtl bölücü ..... ücretinde bir be's görmemiştir. Yine İbn Şîrîn, es-b Suht, hüküm elde etmek yolunda verilen rüşvettir? , denilirdi. Ve mal takdîr ve tahmin etmeye karşılık, kendilerine ücret verilirdi, demiştir [33].
16-.......Ebû Saîd el-Hudrî (R) şöyle dedi: Peygamber'in sahâbîlerinden bir askeri birlik, görevli oldukları bir sefere gitti. Bunlar Arab kabilelerinden bir kabîle üzerine indiler ve onlardan kendilerini konuklamalarını istediler. Fakat o kabîle bunları konuk etmekten çekindiler. Bu sırada bu kabilenin seyyidi (bir akreb tarafından) sokuldu. Bütün kabîle halkı harekete geçip onun için her çâreye koştular. Fakat ona hiçbirşey şifâ ve fayda vermedi. Kabîle halkından bâzısı:
— Yakınımıza inen şu kaafile halkına gitseniz, belki bunların yanında çâre olacak birşey bulunabilir, dedi.
Bunun üzerine kabîle halkından bir grup bunlara geldiler ve:
— Ey cemâat, seyyidimiz sokuldu. Onun için her çâreye Jcoştuk, hirbirşey ona fayda vermiyor. Sizden birinizin yanında herhangi birşey (bir çâre) var mı? dediler.
Kaafileden birisi:
— Evet (ben varım), Allah'a yemîn ederim ki, ben muhakkak duâ eder, sığınırdım. Fakat yine yemîn ederim ki, biz sizden konuk
lanmamızı istemiştik de siz bizleri konuklamadınız. Artık şimdi ben de size bizim için bir ücret ta'yîn etmedikçe, hastalıktan sığındırma duası yapıcı değilim, dedi.
O kabîle halkı sahâbîlerle bir sürü koyun üzerine sulh yaptılar. O zât sokulmuş olan seyyide gitti. Elhamdu lilîâhi RabbVl-âlemîn (Sû-resi'ni sonuna kadar) okuyor ve o sokulan kimse üzerine nefes ediyordu. Akabinde seyyid sanki bukağıdan çözülmüşçesine sür'atle yürüyerek gitti ve kendisinde hiçbir illet kalmadı. O sahâbî dedi ki: Kabîle halkı üzerinde anlaştıkları ücreti ödediler. Seriyyeden bâzısı:
— Bu koyunları taksim ediniz, dediler. Fakat duâ eden sahâbî:
— Hayır, Peygamber'e gidip, bu olup biteni kendisine söylememize ve bize ne emredeceğine bakmamıza kadar bu koyunları taksim etmeyiniz, dedi.
Sonra Rasûlullah'ın huzuruna geldiler ve kendisine bunu zikrettiler.
Rasûlullah (S) o sahâbîye hitaben:
— "Fâtiha'nın sığındırıcı te'sîrli bir duâ olduğunu sana öğreten nedir?" dedi.
Sonra o müfreze ferdlerine hitaben de:
— "İsabet ettiniz. Şimdi taksim ediniz ve beraberinizde benim için de bir hisse ayırınız" buyurdu da Rasûlullah (S) gülümsedi [34].
Ebû Abdillah el-Buhârî şöyle dedi: Şu'be dedi ki: Bize Ebû Bişr tahdîs edip şöyle dedi: Ben Ebu'I-Mütevekkil'den bu geçen hadîsi işittim [35]
17- Kölenin Ödeyeceği Vergi İle Kadın Kölelerin Vergilerini İyi Gözetleme Babı
17-.......Enes ibn Mâlik şöyle dedi: Ebû Taybe, Peygamber(S)'e kan alma tedâvîsi yaptı. Peygamber de ona bir sâ' (yânî 1040 dirhem) yâhud iki sâ' hurma verilmesini emretti. Bundan başka Ebû Taybe'-nin efendileri ile konuştu da onun kazancından yâhud vergisinden hafifletti [36]
18- Kan Alma Tedâvîsi Yapanın Ücreti Babı
18-..... İbn Abbâs (R): Peygamber (S) kendisinden kan aldırdı da, kan alma tedâvîsi yapan haccâma ücretini verdi, dedi.
19-.......İbn Abbâs (R): Peygamber (S) kendinden kan aldırdı da kan alma tedâvîsi yapana ücretini verdi; eğer Peygamber (kan alıcı ücretinde) bir kerahet bilseydi, (\ınu ona vermezdi, dedi.
20- ..... Amr ibn Âmir şöyle dedi: Ben Enes'ten işittim, şöyle diyordu: Peygamber (S) kendisinden kan aldırırdı ve hiçbir kimseye zulmeder değildi (yânî hiçbir çalışanın ücretini eksik vermezdi) [37].
19- Kölenin Efendilerine. Onun Vergisini Hafifletmelerini Söyleyen Kimse Bârı
21-.......Enes ibn Mâlik (R) şöyle dedi: Peygamber (S) kan alma tedavisi yapan bir genç köleyi çağırdı. O da Peygamber'den kan aldı. Peygamber ona bir sâ' yâhud iki sâ' yâhud da bir müdd veya iki müdd (hurma) verilmesini emretti ve o köle hakkında sâhibleriyle konuştu da, onun sahihlerine vermekte olduğu vergisinden hafifletildi [38]
20- Zina Edici Kadının Ve Dişi Kölelerin Kazancı Babı
İbrâhîm en-Nahaî, ölü ardından sayha ile ağlayıcı kadının ve şarkıcı kadının ücretini kerîh görmüştür[39]
Yüce Allah'ın kavli şudur:
"Dünyâ hayâtının geçici metâ'ını kazanacaksınız diye a cariyelerinizi, eğer onlar iffetli olmak isterlerse siz fuhşa
mecbur etmeyin. Kim onları (buna) mecbur ederse, şübhesiz ki Allah o cariyelere kendilerini zorlanmalarından sonra da çok mağfiret edici, çok merhamet eyleyicidir" (en-Nûr: 33) [40]. Mucâhid, "Feteyâtikum"u "îmâikum" diye tefsir etmiştir [41],
22-.......Ebû Mes'ûd el-Ensârî (R): Rasûlullah (S) köpek parasından, zina kazancından ve kâhinlik ücretinden nehyetti, demiştir.
23-.......Ebû Hureyre (R): Peygamber (S) dişi kölelerin (fâcirlifele olan) kazançlarından nehyetti, demiştir [42].
21- Damizlik Erkek Hayvana Dişiyi Dölletme Ücreti Babı
24- ..... Ibn Umer (R): Peygamber (S) damızlık erkek hayvana kme ücretinden nehyetti, demiştir [43].
22- Bâb: Bir Kimse Bir Yeri Ücretle Tuttuğu Zaman Îcâreye Veren Ve İcâre Tutandan Biri Öldüğünde (Bu Akdîn Feshedilip Edilmeyeceği)?[44]
Ibn Şîrîn şöyle dedi: İcâre veren ile icâre tutandan birisinin ölümü üzerine akd müddetinin tamamlanmasına kadar icâre verenin ailesinin müste'cîri o yerden çıkarmaları hakkı yoktur (yânî akdi fesh hakları yoktur). el-Hakem ibn Uteybe, el-Hasen el-Basrî ve Iyâs ibn Muâviye de: icâre akdi, müddetinin sonuna kadar yürütülür, demişlerdir [45]. Ibn Umer de şöyle dedi: Peygamber (S) Hayber arazîsini (fetihten sonra) gelirin bir kısmı beytü'1-mâle âid olmak üzere Hayberliler'e verdi. Bu akid, Peygamber ve Ebû Bekr zamanlarında ve Umer'in halifeliğinin başında böyle devam etti.
Peygamber'in ölümünden sonra Ebû Bekr ve Umer'in bu icâre akdini yeniledikleri zikredilmedi [46].
25-....... Bize Cuveyriye ibn Esma, Nâfi'den; o da Abdullah'tan tahdîs etti. Abdullah ibnu Umer (R) şöyle demiştir: Rasûlullah (S) Hayberliler'e o arazîde çalışmaları, onda zirâat etmeleri ve arazîden çıkacak mahsûlün yarısı kendilerinin olmak üzere, Hayber arazîsini onlara verdi [47].
Ve İbn Umer, Nâfi'e: Ekin tarlalarının bir mikdâr şeye karşılık kiraya verilir idiğini tahdîs etmiştir.
Râvî Cuveyriye, o mikdârın ismini Nâfi' söyledi, fakat ben onu hafızamda tutamamaktayım, dedi.
Ve Râfi' ibn Hadîc de: Peygamber (S)'in ekin tarlalarını kiraya vermekten nehyettiğini tahdîs etti.
Ubeydullah, Nâfi'den; o da İbn Umer'den "Umer Hayberliler'i oradan (Teymâ ve Erîhâ'ya) sürüp çıkarıncaya kadar" fıkrasını ihtiva eden hadîsi de söyledi [48].
[1] Bu kitâb ve bâb unvanları bâzı nüshalarda böyledir. Bâzılarında da küçük farklılıklar vardır.
el-Ecr, âmilin ameli mukaabili olan ivaz ve cezaya denir, cem'i UcûrveAcâr gelir. Müellifin Basâir'âe beyânına göre ecr ve ücret, âmile ameli mukaabilinde âid olan sevaba denir; gerek dünyevî, gerek uhrevî olsun.. Lâkin, ücret, dünyâ sevabında; ecr, uhrâya hâss oldu...
el-İcâre ve el-îcâr; bu da âmile ivaz ve karşılık vermek ma'nâsına; lei-Muâcere, bir şeyi kiraya vermek ma'nâsınadır. [jel-hti'câr, bir kimseyi ücretle ırgatlığa tutmak. ' el-Ecîr, ücretle tutulan ırgada denir... (Kaamûs Ter.)
el-Ucre, kira demektir. Kira, menfâat bedelidir. İcar, kiraya vermek, istî-câr da kira ile tutmaktır.
Mucir ve Âcir, malını kiraya veren, Müsle'cîr de kiralayandır.
[2] Buhârî, iyi kişinin ücretle adam tutmasına misâl olmak üzere, Mûsâ Peygam ber'in Şuayb Peygamber tarafından ücretle tutulması kıssasını işaret etmiş oluyor. Âyetin buradaki fıkrası, Şuayb'm kızının, babasına Musa'yı ücretle tutmasının bir nevi' gerekçesidir. Bu ifâdeden, kendisine iş verilecek ecîrin, yapılmasına me'mûr edileceği işi başarabilecek kudret ve kaabiliyeti. hâiz bulunması, bir de emîn olması luzûmu istifâde edilmiştir. Musa'nın Mısır'daki maceraları, sonra bir cinayet sebebiyle ta'kîbe uğrayıp, başka yere gitmesi, Şuayb'la buluşması, onun iki kızından biriyle evlenmek karşılığında on yıl kadar çobanlık etmesi ve bundan sonraki maceraları el-Kasas Sûresi'nin başından 46. âyetine kadar anlatılmaktadır.
[3] Yânî işi, o işe haris olan kimseye havale etmeyen kimseler. Çünkü böylesi, hırsından dolayı emîn olamaz. Bunlar bâb başlığının iki cüz'üdür ki, herbirine birer hadîs sevketmiştir.
[4] Buhârî Zekât Kitâbı'nda getirdiği bu hadîsi burada, hâzin'in malda hiçbirşeyi olmadığı, onun ancak ücretli bir kimse olduğuna yâhud da başkasının malının hâzini, mal sahibi için bir ecîr gibi olduğuna işaret etmek için getirmiştir. Hâzin de emîn olmalıdır. Bu hadîs, başlığın birinci kısmına delildir ki, hazînedârm, iş vekilinin emîn olmasını isbât için sevk edilmiştir.
[5] Ebû Musa'nın bu ikinci hadîsi de başlığın ikinci kısmına, yânî me'mûriyet isteyen kimseyi imâmın me'mûr ta'yîn etmesi fırkasına delil olmak üzere sevkedil-miştir. Bu hadîs, resmî vazife talibi olan hırslı kişilere bu gibi âmme işlerinin tevdî' ve emânet edilmemesi hususunda mühim bir nâsstır. Bunun maksada delâleti de apaçıktır.
Me'mûriyet isteyen kimseye iş verilmemesinin sebebi ise, bu istek ve talebin gönüldeki ihtirasın hârice İ'lâmı olmasındandır. Haris kişiler ise âmme işlerinde atlâleti ve vazifeyi gereği gibi başaramazlar.
[6] Karârtt lâfzı hakkında İki görüş vardır: Biri bir para birimi olarak kîrât'ın cem'i olmasıdır. Buna göre Karârît, Kırrât'm cem'idir. Şeddeli harf olan râ'nm birisi yâ'ya kalbedilerek Kîrât denilmiştir ki, Arab dilindeki tekellümü kolaylaştırmak için bu yoldaki lisân tasarrufları pekçoktur. Kîrât yarım dânık (yâhud dânak)tır. Dirhemin altıda biridir. Bâzıları dînârm onda birinin yansıdır diye ta'rîf etmişlerdir ki, dînârın yirmide birisi eder. Diğer bâzıları da dînârın 1/24'ü olarak he-sâb etmişlerdir.
İkinci görüş, Karârît, Mekke yakınında bir yerin adı olmasıdır. İbrâhîm el-Harbî, Peygamber'in burada koyun güttüğünü bildirmiştir.
[7] Karârît lâfzı, nakit para birimi olan Kîrât'm cem'i kabul edildiğine göre, başındaki "Alâ" harfi cerri, "Bâ" ma'nâsına sebebiyet veya muâvaza içindir; zarfi-yet için değildir. İbn Mâce'nin bir rivayet tarîkinde "Bi'1-karârîti" suretinde gelmesi de "sebebiyet" ma'nâsmı te'yîd eder. Hattâ îbn Mâce'nin şeyhi Suveyd: Peygamber koyun başına bir kîrât ücret alırdı, demiştir.
Karârtt bir yer ismi kabul edilirse "Alâ", zarfiyet için olur.
Peygamber olacaklara güdücülük yaptırma hikmeti hakkında şöyle denilmiştir:
İleride her biri bir ümmetin güdücüsü olan peygamberlere, kulları idare mühim işini Allah tarafından Öğretme ve ta'rîf için, bu bir mukaddimedir. İstife-, bâlde mükellef olacakları ümmet işlerini İdare ve peygamberlik vazifesini yerine getirmeye bir temrindir. Bunun için koyunun seçilmesinde de bâzı incelikler söylenmiştir
[8] Câhiliyet devrinde Arablar, iki kişi veya iki kabile arasında yemîn ederek, bir dostluk akdettiklerinde, bu akdi gözlerinde canlandırmak ve kuvvetlendirmek için bir kab içine kan ve zağferân gibi renkli bir madde koyarak ellerini ona batırırlardı.
[9] Bu, uzun hicret hadîsinin bir bölümüdür. Bu hadîsin bâb başlığına uygunluğu, Peygamber ile Ebû Bekr'İn Dîl oğullan'ndan müşrik bir kişiyi ücretle tutmalarıdır. Çünkü İslâm ehlinden bu işi görecek kimse bulamamışlardı
[10] Buhârî,aynı hadîsi bu başlığa da delîl getirdi.Buharı burada hadîsteki "Üç ge-ce"ye kıyâs edip, işin başlaması bir ay sonra veya bir sene sonra olmasının da cevazına gitti.
[11] Hadîsin bâb başlığına delîlliği "Benim ücretli bir hizmetçim vardı" sözündedir. İbn Battal: Hizmet için ve işin ağırlığına yetmesi İçin gazvede ve gayrısında ücretli tutmak müsavidir, demiştir.
[12] Buhârî bu suâle olumlu, olumsuz bir cevâb vermiyor; fakat öğretme ve delîl getirme makaammda el-Kasas: 26-27. âyetlerini zikrediyor. Sarihler Buhârî'nin bu âyetleri zikretmesinden, onun böyle akdin sahîhliğine kaail olduğuna hükmetmişlerdir.
[13] Bu iki âyetin İmâm Buhârî tarafından vaz1 edilen da'vâya, yânı bu akdin sahîhliğine delâlet vechi, bu kıssanın şevkinde îfâ edilecek işin beyân edilmemiş olması, yalnız Musa'nın nefsini bu iki kızın babasına îcâr ettiği ve görüşülen iki müddetten birisinin kabul ve îfâsı Musa'nın seçmesine bırakıldığı zikredilmiş bulunmasıdır.
[14] Sonra Buhârî birinci âyetteki "Alâ en te'curanî" fıkrasının tefsîrine girişmiştir. Ebû Ubeyde de bu fıkrayı "Afecâzu'l-Kur'ân"da böyle tefsîr etmiş de "Ye'cu-ruke'% "Yusîbuke" (yânı sana sevâb verir), demektir, kısmım ziyâde etmiştir.
Buhârî bu başlıkta hiçbir hadîs zikretmedi. Çünkü başlıklanyle ancak fıkhı mes'eleleri beyân etmeyi kasdetmiş ve burada istediği şey üzerine âyetle yetinmiştir
[15] Buhârî bu babı, inşâat için ücretli tutmanın cevaz ve meşruluğunu beyân etmek maksadıyle açmıştır. Başlığa delîl İçin ilim ve Tefsîr Kitâblan'nda uzun bir metin ile geçmiş olan meşhur Mûsâ- Hızır kıssası hadîsinin kısa bir bölümünü; el-Kehf: 77. âyetini getirmiştir.
Hadîste gelen birinci tefsîr, "Feekaamehû" (= Hızır yıkılmak isteyen duvarı derhal doğrultuverdi) kavline ve Hızır'ın bu duvarı doğrultma suretine âiddir. İkinci tefsîr İse, Musa'nın Hızır'a: "Bir ücret alırdın da onu yerdik" dediğini haber vermektedir. Bu bir san'atkârın, bir ustanın san'ath çalışmaları için aldığı ücretin meşru' ve halâl olduğunu ifâde eder.
İbn Munzir "Eğer diteseydîn bu işe karşılık bir ücret alırdın" kavli, bina inşâsı için ücretli tutmanın cevazına delâlet eder, demiştir.
İbnut't-Tîn de:Mûsâ ve Hızır hadîsini Buhârî'nin bir bâbda ve "İnşâ için ücretli tutmak caizdir" unvânıyle rivayet etmesi, bu kıssadan alman cevaz hükmünün Hızır'a münhasır olmayıp, herkes için caiz olacağım gösterir demiştir... (Umdetu'l-Kaan, V, 639).
[16] Buhârî bu hadîsle, bilinen bir müddete kadar belli bir ücretle icâre akdi yapmanın sahîhliğini isbâl etmek istedi. Çünkü Sâri', meselle bunu beyân etmiştir (Kas-taîlânî). ,
[17] Hadîsin bâb başlığına delîlliği açıktır. Taybî: Burada zikrolunan mukaavele ve mükâleme hakikat değil, fakat hayâl ettirme ve sûretlendirmedir.. dedi.
[18] Bu hadîs Buyu' Kitâb.'ında, "Hürr bir inşam satanın günâhı bâbı"nda da geçti b başlığına uygunluğu apaçıktır.
[19] Peygamber bu hadîste de, bundan önce geçen îbn Umer hadîsinde olduğu gibi bu üç ümmet arasındaki farkı temsilî bir surette ifâde etmiştir. Bu hadîsin şevkinden gaye, bir günün tamâmında veya bâzı kısımlarında çalıştırmak üzere ücretli tutmanın sahîhliğini beyândan ibarettir. Bir de hadîste, bu ümmetin üstün kı-hnması ve amelinin azlığıyle beraber ücretinin çoğaltılması vardır.
Buhârî'nin el-îsmâîlî rivayetinde, hadîsin sonu şöyledir: "Bu, Allah'ın hidâyetini ve Rasülü'nün Allah'tan getirdiğini kabul eden müslümânlarla, Allah'ın kendilerine emrettiği şeyleri terkeden Yahûdî ve Hrıstİyanlann meselidir".
[20] Buhari adeti üzere bu mes'eledeki itilâf ve ihtimâle işaret olarak cevâbı zikretmedi.
[21] Buhârî bu hadîsi, Buyu' Kitâbı'nda ve burada rivayet ettiği gibi Ehâdîsu Enbiyâ Kitâbı'nda da getirmiştir. Hadîsi bu İcâre Kitâbı'nm bu babında getirmesinden maksadı, sahibinin izni olmadan malında fuzûlî tasarrufla başkasının kazandığı nema ve ticâretin şer'î ve hukukî vaziyetini ta'yîn etmektir. Bu nema, anamalın sahibine mi,yoksa müste'cîr olan tacire mi âiddir?Âlimlerin bu hususta görüş ayrılıkları vardır... Buyu' Kitâbı'nda bâzı açıklamalar verildi.
[22] Hadîsin bâb başlığına uygunluğu, ma'nâsmdan bilinir. Çünkü hadîsin ma'nâsı şudur: Peygamber, sadaka vermekle emreder olduğu zaman, bu emri sahâbîle-rin fakîrleri duyar ve sadaka vermekteki bol sevabı işittiği için sadaka yermeye rağbet eder, sonra çarşıya çıkar, kadınların metâ'lanndan bâzı şeyleri ücretle sırtında taşır, sonra bundan sadaka verirdi. İşte hadîsin ma'nâsı budur.
Keza hadîste "hammâl ücreti" kavline uygun şey de vardır. Zîrâ ücretle birşey taşıdığı zaman, o hammâldır; ücret alır sözü, ona sâdık (yânî doğru) olur.
Bu hadîs Zekât Kitâbı'nda "Yarım hurma ile de olsa kendinizi ateşten koruyun" babında geçmişti (Aynî).
Bu icâreye Muhâmele denir ki, mufâale bâbmdadır. İki kimse arasında yapılan bir akiddir. Biri taşımayı, öbürü de taşıma ücretini taahhüd eder.
[23] esSemsere, dahrace babından simsarlık eylemek ma'nâsmadır.
es-Simsâr, satıcı ile satın alıcı arasında araç olan adama denir ki, meyan-cı ta'bîr olunur... (Kaamûs Ter.)
[24] Burada isim ve görüşleri verilen zâtların bu sözlerini İbn Ebî Şeybe senedleriyle rivayet etmiştir.
Peygamber'in bu hadîsini Ebû Dâvûd, el-Kadâ Kitâbı'nda senediyle rivayet etmiştir. Bu hadîsin bâb başlığına uygunluğu, simsarlık, muayyen birşey şart kılındığı zaman simsarın ve meta' sahibinin, Peygamber'in bu hadîsi sebebiyle kendi şartlan üzerinde sabit olmaları gerekeceği cihetindendir.
[25] Bu meşhur "Telâkki Rukbân hadîsi"dir; Buyu' Kitâbı'nda da geçti. İbn Battal: - "Şehirli, bedevî hesabına simsar olmaz" yânî bu, insanlara girecek olan mazarrattan dolayıdır; ücretten dolayı değildir, dedi (Aynî).
[26] Bu "Şehirli,bedevi için simsar olmaz" sözü bâb başlığının yeridir. Çünkü bunun mefhûmu "Şehirlinin şehirli için satmasında simsar olmanın caiz olmasıdır, lâki&.âlimler cumhuru ücretin bilinmiş olmasını şart kıldılar (Kastallânî).
[27] Bu hadîsten bâb başlığının yeri "Âs .bn Vâil için İş yaptım" sözüdür. Delâlet! ciheti de şudur: Âs ibn Vâil bir müşrik idi. Mekke ise o zaman dâru harb İdi. Peygamber, Habbâb'ın bu işine muttali' oldu da onu ikrar etti.
Musannif Buhârî, cevazın zaruretle kayıdh olması, yâhud bu cevaz müşriklerle harb etme izninden önce ve mü'minin kendini zelîl kılmaması emrinder. önce olması ihtimâlinden dolayı hükmü kesin söylemedi (İbn Hacer, Aynî ve Kastallânî).
İbnu'l-Munîr şöyle dedi: Mezheblerin üzerinde karar kıldığı şey, demirci, ter*-zi ve benzerleri san'atkârlann kendi dükkânlarında zimmet ehline iş yapmalarının caiz olduğu ve bunun zımmînîn yerinde ve ona tebaiyyet yoluyla hizmet etmesinin hilâfına bir zelîllik sayılmayacağıdır...
Bu hadîs Buyu' Kitâbı'nda "Kılıççı ve demirci bâbı"nda geçti. İnşâallah Tefsir Kitâbı'nda, Meryem Sûresi'nde de gelecektir (Kastallânî).
[28] Buhârî, âdeti üzere burada da hadîsin içindeki ile yetinerek hükmü beyân etmedi. Başkasını nefye girişmiyerek, sâdece vâki' olanı başlık yaptı.
[29] Buhârî bu îbn Abbâs hadîsini Tıbb Kitâbı'nda, "Rukyede bir bölük koyunu şart kılma bâbı"nda senediyle rivayet etti. Bunun başlığa delâleti lâfzın umumîliğinden dolayı içinde Kur'ân okumak, öğretmek ve Kur'ân'la rukye (duâ ve sığındırma) yapmak için ücret almanın cevazı bulunmasıdır.
[30] eş-Şa'bî'nin bu sözünü İbn Ebî Şeybe senediyle rivayet etmiştir. Şa'bî'nin bu sözü şart kılarak ücret almanın caiz olmayacağına, eğer şartsız olarak birşey verilirse bunu almanın caiz olacağına delâlet eder. Çünkü bu, ya hibe, ya sadakadır; fakat ücret değildir.
[31] Hakem'in sözünü el-Bagavî, el-Ca'diyyât'ta senediyle getirdi.
[32] el-Hasen el-Basrî'nin bu fiilini İbn Sa'd, et-Tctbakaat'ia. senediyle getirdi
[33] ibn Sîrîn'in sözünü de İbn Sa'd, et-Tabakaat'ta senediyle getirdi. Mal bölücü ile mal takdîr ve tahmîn edicinin burada zikredilmesinin münâsebeti, bunların Kur'ân öğretme ve tedâvî yapmakla bir cinsten olmaklıklarıdır
[34] Hadîsin bâb başlığına uygunluğu "Gidip Elhamdu Uîlâh... Sûresini okuyarak onun üzerine nefes etti..." sözleridir. Bu da Fâtihatu'l-Kitâb ile duâ tedâvîsi yapmaktır.
[35] Burada hadîsin bu tarîkini zikretmesinin fâîdesi, Ebû Bişr'in işitmesini ve Şu'-be'nin, Ebû Âvâne'ye mutâbaatım açıkça söylemektir. Bu yoldan gelen hadîsi Buhârî Tıbb Kitâbı'nda an'aneli olarak getirdi. Bunu Tirmizî de getirdi.
[36] Hadîsin başlığa uygunluğu "Onun kazancından yâhud vergisinden hafifletti ' sözündedir. Hadîs aynen bu isnâdla Buyu' Kitâbı'nda da geçmiştir.
Başlığın ikinci kısmı kadın işçilerin ücretlerinde herhangi bir haksızlığa düşülmemesi ve kadınların verecekleri vergileri kazanmak için meşru' olmayan iffetsizlik yollarına sapmalarına sevketmiyecek adaletli ve hafif vergiler yüklemek ■ gerektiği hususlarına ehemmiyetli bir dikkat çekmektedir.
[37] Bu babın altında getirilen her üç hadîsin başlığa uygunluk ve delîlHkleri gayet açıktır. Bu hadîsler, bu yolda san'at icra etmenin ve ücret almanın cevazım açıkça göstermektedir. Üçüncü olarak getirilen Enes hadîsi, zamanımızda dünyânın her yerinde gizli veya açıktan sürdürülmekte olan işçi haklan mücâdelesinin ne kadar güzel bir düstûrunu ortaya koymaktadır.
[38] Hadîsin başlığa delîlliği açıktır. Hadîs çalışan sınıfların yüklerini ve vergilerini hafifletmek hususunda Peygamber'in açtığı güzel çığırı, çalışanlarla çalıştıranlar arasında gerçekleştirilmesi gereken adaletin ve içtimaî barışın en güzel yolunu belirtmektedir.
[39] İbrâhîm'in bu görüşünü İbn Ebî Şeybe senediyle rivayet etmiştir.
[40] Buharı bu âyeti zina kazancının harâmlığma delîl gösterme yerinde zikretti. Çünkü âyet cariyeleri, dişi köleleri zinaya zorlamayı nehyeder. Nehiy ise bunun ha-râmlığını gerektirir... Âyetin nüzul sebebi de bu ma'nâyı kuvvetlendirir.
[41] Mücâhid'in bu tefsirini Abd ibn Humeyd ile Taberî senediyle rivayet ettiler.
[42] Hadîsin başlığa delîlliği "Zina kazancı" sözündedir. Cariyelerin, dişi kölelerin, san'atla ve namuslu yolda çalışmakla olan kazançları nehyedilmemiştir
[43] Hadîsin başlığa delîlliği açıktır. Hadîs Buyu' Kitâbı'nda da geçmişti.
[44] Buhârî bâb başlığının cevâbında görüş aynhklan olduğu için, hükmü kesin söylemedi.
[45] Bu. zâtların görüşlerini İbn Ebî Şeybe senedleriyle rivayet etti.
[46] İbn Umer'in bu hadîsini Buhârî burada muallak getirdi. Bunu Müslim, Sahîh'inde senediyle mevsûl olarak rivayet etmiştir.
Bu hadîsin başlığa delîlliği şu cihetledir; Peygamber (S) Hayber arazîsini bir kısım mahsûl karşılığında Hayberliler'e verdiği zaman, işbu akid üzere kendi hayâtında ve kendisinden sonra devam edince, bu, icâre akdinin iki taraftan birinin ölümü ile münfesih olmayacağına delâlet etmiştir varlığı da savunulmuştur
[47] Hadîsin bâb başlığına uygunluğuna bâzıları i'tirâz etmiş ise de, aradaki ilginin varlığı da savunulmuştur.
[48] Buhârî'nin ta'lîk şeklinde getirdiği buradaki hadîsler aslında mevsüldür. Bunları Müslim, kendi Sahîh'inde senedieriyle rivayet etmiştir.
